Si te reduktosh dilemat e blerjes së një makine?

 

 

Ose një histori personale dhe një propozim për koncensionaret e makinave në Shqipëri

Shpetim Luku

 

Kushdo që është në pozitën e blerësit potencial të një makine padyshim që e ka të qartë panoramën e dhjetra dyshimeve, dilemave, pasigurive e kalkulimeve që  krijohet në një situatë të tillë. Sepse të blesh një makinë nuk është një veprim i lehtë, nuk është një vendim që mund të merret më pak minuta apo brenda pak orësh. Të blesh një makinë do të thotë të pushtohesh e të sqarosh mjaft dilema, tu japësh një e nga një përgjigje shumë pyetjeve. Të blesh makinë të re apo të përdorur?  Të blesh makinë gjermane, japoneze, koreane, italiane apo ndonjë markë tjetër? Të blesh Mercedes, Fiat, Ford, Hyundai, Skoda apo njërën nga dhjetra markat e tjera që gjenden në treg? Të blesh jashtë apo në tregun e brendshëm? Të blesh në privat apo kompani?

Pra mjaftojnë këto pyetje e shumë të tjera si këto për të kuptuar se procesi i blerjes së një makine nuk është fort i lehtë. Le ti marrim këto dilema me rradhë. Të blesh një makinë të re apo të përdorur është një cështje që zgjidhet nga buxheti që ka në dispozicion gjithsecili për të blerë një makinë. Sigurisht, ideale do të ishte marrja e një makine të re, por jo të gjithë e kanë këtë mundësi, ndaj shumica i drejtohet tregut sekondar të makinave. Ndërkohë, duke qenë se buxheti është në limite të caktuara, kjo do të thotë se nuk egziston luksi për të zgjedhur stemën. Aq me tepër që sot diferencat ndërmjet markave sa vijnë dhe reduktohen. Pra me një sasi të caktuar parash mund të marrësh në treg një automjet më të mirë të një marke jo me shumë “prestigj”, ndërkohë që këto para nuk do të mjaftonin për homologen e një marke tjetër, por disi më prestigjioze. Problemi kryesor është vendi i blerjes. Pra, do i drejtohesh tregut privat, të përbërë nga individë të palicensuar e të licensuar, nga persona pa besueshmëri e me besueshmëri, pa përgjegjësi kundrejt teje, marrëdhënia me të cilët përfundon në momentin e përpilimit të aktit të shitblerjes apo ndonjë kompanie të specializuar për këtë qëllim?

DSCN0080Shumekujt i ka rënë rasti të shkojë në tregjet e makinave të përdorura, ku ofrohen marka të ndryshme. Megjithëse makinat janë kryesisht të viteve 2003,2004,2004 pra 10-15 vjecare individët që i shesin ata pretendojnë për një kilometrazh që sjell habi. Thuajse të gjithë thonë që makina që ata shesin ka bërë 140 mijë apo 150 mijë kilometra. Kur ti e shfaq habinë justifikimi, nëpërmjet të cilit ata kërkojnë të të qetësojnë është se mjeti ka qenë në përdorimin e një plake apo gruaje të moshuar. Aq shumë është masivizuar ky justifikim sa tashmë ai është banalizuar dhe është kthyer në një ekspozues i manovrave që bëjnë individë të ndryshëm me kilometrazhin e përshkruar të makinës. Në këtë kuptim, blerja tek individët është një proces me risk, duke u shndërruar në një marrëdhënie jo korrekte e të ndershme. Duke u shndërruar në një lotari, ku produkti mund të të qëllojë i mirë apo i keq.Personalisht mendoj se rruga më e mirë për të siguruar një makinë të mirë e të përdorur është tek kompanitë që merren me tregtimin e makinave të reja, por që kanë filluar tashmë të krijojnë edhe tregun e makinave të përdorura. Më të avancuarat janë Porsche Albania nëpërmjet kompanisë së specializuar të saj Das WeltAuto dhe Auto Star Albania, të cilat janë shumë active në këtë treg. Në ambientet e tyre mund të gjesh oferta shumë të mira, aq më tepër që merr një produkt me garanci, një product, për të cilin mund të kesh të drejtën e kërkimit të llogarisë nëse ai nuk del sic duhet e sic ta kanë premtuar në momentin e shitblerjes. Të blesh një makinë të përdorur në koncensionare do të thotë që të kesh edhe të drejtën e pretendimit për reagim nga ana e shitësit sepse në këtë rast bëhet fjalë për autoritetin e një kompanie që dëshiron të ketë emër të mirë në treg. Prandaj, nisur edhe nga një histori personale do të rekomandoja vetëm marrëdhënie me kompani të tilla që tregtojnë makina të tilla. Ndërkohë, duhet theksuar se koncensionarët e makinave të reja mund të shfrytëzojnë akoma më mirë këtë segment tregu, duke krijuar stokun e makinave të përdorura prej makinave të reja të shitura prej tyre. Deri më tani kanë patur vështirësi, pasi i pengonte TVSH, të cilën duhet ta paguanin dy herë: edhe në rastin kur shisnin një makinë të re, por edhe kur këtë makinë e merrnin pas disa vitesh për ta rishitur si të përdorur. Mirëpo ndryshimet në ligjin e TVSH e kanë zhdukur këtë barrier biznesi, e cila akoma spo shfrytëzohet sic duhet për të krijuar avantazhin e duhur karshi individëve tregtarë të makinave. Por e ardhmja mbetet optimiste.

Performanca e biznesit shqiptar gjatë një viti

 

 

Lexues të nderuar!

 

Sivjet është viti i 14-të I Botimit Kombëtar: “Biznesi Shqiptar: Më të Mirët 2017”. 14 vite mund të mos jenë as shumë e as pak, por janë të mjaftueshëm për tu ndjerë të sigurtë në pohimin se tashmë ky Botim ka krijuar  traditën e vet. Kohëzgjatja e Botimit na siguron gjithashtu në faktin se ai është i mirëpritur. Pasi nëse do të ishte ndryshe do të kishte ndjekur fatin e të gjitha botimeve të tjera, të cilët janë mbyllur akoma pa u hapur. E kemi edhe një shpjegim për këtë. Ai duhet kërkuar tek misioni ynë, tek dëshira për të realizuar një hierarki reale në botën e biznesit, tek kompetenca për të dalluar e vecuar njerëzit që kanë “produkt”, që kanë vepra, që kanë realitete impresionuese, nga të tjerët që kanë fjalë, por skanë biznes.

Gjatë vitit 2016, 200 kompanitë më të mëdha shqiptare realizuan një total xhiroje prej 6.1 miliardë euro, ndërkohë që një vit më parë ky tregues ishte 6.7 miliardë euro.  Pak ndryshim ka edhe sa i takon treguesit të efektivitetit, teksa 200 kompanitë më të suksesshme sa i takon këtij aspekti kanë siguruar një total fitimi prej 620 milionë euro. Kurse një vit më parë ky tregues ishte 720 milionë euro.

100 kompanitë më të mëdha eksportuese shqiptare realizuan një total eksporti prej 660 milionë euro, ndërkohë që 100 kompanitë punësuese më të mëdha(përjashtuar institucionet publike) punësuan rreth 70 mijë vetë. Në listën e 200 kompanive më të mëdha të vitit 2016 pati gjithsej 39 “neë entry” cka tregon se biznesi I madh shqiptar është përgjithësisht I konsoliduar, me protagonistë të spikatur që vazhdojnë të ruajnë pozicione të mira në treg. Disi e ngrirë paraqitet edhe struktura e sektorëve që “furnizojnë” listat e më të mëdhejnve, listat e kompanive me fitimin më të madh, listat e kompanive punësuese dhe atyre kompanive që janë personazhe të rëndësishme në eksport. Këto lista vazhdojnë të dominohen nga subjekte tregtimi hidrokarburesh, lojërash fati, farmaceutike, tregtie etj. Por edhe pse jo në shumicë, jemi të lumtur që në këto lista bëjnë pjesë kompani prodhuese, cka tregon se këto kompani kanë arritur të ndërtojnë një sukses afatgjatë.

Edhe krahasur me të mëdhenjtë e rajonit, performance e të “mëdhenjve të Shqipërisë” është përmirësuar. Dikur kishte diferenca të mëdha, por ata kanë ardhur duke u ngushtuar, cka tregon edhe një lloj suksesi në formalizimin e ekonomisë shqiptare.

Në përfundim, dëshirojmë të adresojmë një falenderim për të gjitha institucionet shtetërore, të cilat bashkëpunojnë me në për hartimin dhe publikimin e këtij libri.

Shpëtim Luku

Qendra Shqiptare për Gazetari Investiguese

 

Fiesta e re, e zgjuar, e sigurtë, e këndshme

 

Në karrierën e saj prej katër dekadash, Fiesta u imponua dhe qëndroi në krye të klasës. Ka disa arsye për këtë, por më e rëndësishmja është se ajo siguron sofistikim për të ngarë një limuzinë të paketuar në përmasa kompakte. Gjenerata e re e Fiesta ofron një përzierje të shkëlqyeshme  të tradicionales me modernen, kështu që edhe para fillimit të debutimit të saj në treg është vlerësuar si një trashëgimtare që do të zgjerojë mbretërinë.

Shpetim Luku

Të kesh mundësinë të “takohesh” me një model të ri makine përpara se ajo të dalë në tregun masiv është një fat dhe realitet intrigues. Sepsenëpërmjet një takimi të tillë ke rastin të mësosh të rejat e modelit të ri, ndryshimet e tij karshi modelit paraardhës që zëvëndëson, teknologjite e përdorura dhe në fund të fundit arsyet se pse klientët duhet të blejnë këtë makinë. Rreth 310 km circuit, ku përfshiheshin autostrada, rrugë urbane dhe ekstraurbane, ishin të mjaftueshme për të siguruar një opinion tejet pozitiv për Fiestën e re që kompania Ford do të hedhë së shpejti në treg. Kam qenë në timonin e tre versioneve të Fiestës së re, konkretisht  Fiesta Vignale, Fiesta ST-Line dhe Fiesta Titanium dhe përshtypja e krijuar nga ato ishte më se bindëse për mua. Në fakt Fiesta ka qenë gjithmonë superiore karshi rivaleve të saj në këtë segment dhe modeli i ri besoj se do i sigurojë vazhdimësinë e lidershipit.

Evolucioni i anës së jashtme

Fiesta e re paraqitet me nje dizajn me elegant. Nuk shoqërohet me ndryshime radikale dhe kjo e ka nje shpjegim. Duke qene lider i segmentit te saj me numrin e makinave te shitura qe nga viti i debutimit ne 1976, atehere ndryshimet në pamjen e jashtme të saj nuk mund të jenë radikale, por përmirësime të saj. Fiesta e re ka me shumë forcë vizuale. Profili anësor është më i vendosur dhe më pak në formë pyke. Përmasat e saj kanë ndryshuar paksa përderisa është 71 mm më e gjatë dhe 13 mm më e gjërë, cka i jep makinës një pamje më të gjatë e më të lartë. Trupi i Fiestës është si një skulpturë, e dizajnuar për të dhënë reflektime magjepëse nën dritat e qytetit. Ndryshimet më të mëdha sa i takon dizajnit të jashtëm janë në pjsën e pasme. Dritat e pasme janë të vendosura në mënyrë të tilla sa krijojnë përshtypjen e shpatullave të gjera. Kurse rrotat unike të Fiestas janë të dizajnuara në mënyrë të tillë për të krijuar iluzionin e lëvizjes edhe kur makina është e ndaluar.

Trupi ofrohet në dy versione, me pesë dhe tre dyer. E para është për praktikën (Trend dhe Titanium) dhe Vignale luksoze, dhe e dyta për Linjen ST të orientuar drejt sportit.

Surprizat e mëdha janë brenda makinës

ford fiesta 4

I pajisur me celësin e makinës në xhep nuk është nevoja të bësh veprimet klasike, si nxjerrja e tij prej xhepit, hapja e makinës me pult etj. Sepse Fiesta e re është e pajisur me sistemin KeyFordFree, një system që bën të mundur njohjen e celësit të makinës. Dhe kur hyn brenda në makinë, sërish nuk është e nevojshme vendosja e celësit, por mjafton shtypja e freksionit, shtypja e butonit start dhe makina është gati për rrugë.

Dhe sapo futesh brenda ne makinë shikon që Fiesta e re, ndonëse një makinë e vogël ofron më shumë hapësirë se sa modeli paraardhës. Në sy të bie menjëherë një tablet 8 inch, i vendosur në mënyrë qëndrore, shumë i lehtë në përdorim, i cili siguron një sërë funksionesh.

Kur teknologjitë e zgjuara punojnë pa pushim në shtëpinë tuaj, ata duhet të bëjnë të njëjtën gjë edhe në makinën tuaj. Kjo është arsyeja pse Fiesta e re është e pajisur me SYNC 3 për ta bërë jetën më të lehtë, B & O PLAY për të bërë udhëtime më zbavitëse dhe një çati të hapur panoramike për të bërë çdo makinë më të këndshme.

Ford SYNC3 është një sistem i fundit që ju mundëson të qëndroni të lidhur dhe të kontrolloni telefonin, muzikën tuaj dhe sistemin e navigimit me komanda zanore intuitive, ose një prekje me ngjyra 8 “. Ajo lidhet me Apple CarPlay dhe Android Auto gjithashtu, dhe me Applink. Ju mund të përdorni disa nga aplikacionet tuaja të preferuara për smartphone, duke përfshirë Spotify. Trafiku Live gjithashtu mund t’ju ndihmojë të shmangni bllokimin. Dhe mund të telefononi edhe një listë të restoranteve lokale vetëm duke thënë “Unë jam i uritur”, ose të hyni në Udhëzuesin Michelin për t’ju ndihmuar të zgjidhni dhe të rezervoni vende për të ngrënë.

Ndërkohë, për të siguruar cilësinë më të lartë të audios për të dëgjuar muzikën e preferuar tek Fiesta e re, kompania FORD sjell sistemin B&O Play si një eksluzivitet i kësaj kompanie.

Manipulimi i plotë i shumicës së sistemeve në makinë bëhet pikërisht përmes ekranit të përmendur. Komanda për sistemin audio, lundrimin dhe komunikimin është e lehtë, intuitive, e ndjekur nga grafika e mprehtë dhe shpejtësia e shkëlqyeshme e CPU. Edhe instrumentat klasikë kanë një cilësi shumë të mirë. Paneli i instrumenteve ka grafikë të qartë dhe shikueshmëri të mirë. E njëjta gjë vlen edhe për kontrollet e kondicionimit të ajrit.  Timoni është shumë i përshtatshëm për  drejtuesin e makinës.

. Plastikat janë montuar saktësisht, në shumicën e sipërfaqeve ka një plastikë të butë dhe gome që menjëherë sugjeron se Fiesta ka ambicie të mëdha. Shoferi ka një pozicion të shkëlqyeshëm dhe një ndjenjë të relaksuar gjatë udhëtimit. Të gjitha komandat në timon janë shumë të lehta për tu gjetur ndërsa ngasim makinën. Në test drive, të gjitha makinat ishin të pajisura me një sistem Start-Stop, dhe nga motorët në ofertë ishin  EcoBoost 1 l  me 140 hp dhe TDCi  1.5 litra dhe 120 hp.  Natyrisht, gama e motorëve të ofruar nga FORD për Fiestën është shumë më e gjërë se kaq

E pra, mjafton një shtypje e butonit dhe fillon një udhëtim më se i këndshëm. Njohja me Fiesta e re ishte përmes një motori 1 liter EcoBost me 140 kuaj fuqi,  i cili është i njëjtë me versionet e 100 dhe 125 kuajve. Trashëgimia e gjeneratës EcoBoost nuk lë hapësirë për dyshim. Lëviz  lehtë trupin, dridhjet tipike  dhe kanë përshpejtim linear. Punon mirë me kambio manuale me gjashtë shpejtësi që të jep një ndjenjë të madhe dhe kur pedali i përshpejtuesit është shtypur fuqishëm. Ndonëse je duke udhëtuar nëpër rrugë të pashkelura më parë e të panjohura për ty, sërish nuk është shumë e nevojshme të jesh vigjilent e në panik sa i takon shikimit të shenjave rrugore. Sepse makina ka Njohësin e Shenjave Rrugore. Nëse një tabelë kufizimi shpejtësi tregon psh 60 km në orë shpejtësi e lejuar dhe ti je mbi këtë shpejtësi, në ekran shfaqen një shenje e shpejtësisë së lejuar duke pulsuar. Ky pulsim zhduket nëse shpejtësia ulet në normën e lejuar nga tabela. Gjithashtu në monitorin qëndror të shfaqen edhe tabelat e mëdha, cka e orienton drejtuesin që të marrë drejtimin e duhur.  Motori i Vignale kishte një performancë të shfrenuar, ku nga marshi i katërt  për shembull vetë makina të “urdhëronte” të kaloje në marshin e 6-të, pa qenë nevoja të kalojemë parë në të 5-in. Fiesta e re ka edhe sistemin EPAS, cka përshtat sistemin e drejtimit me shpejtësinë. Në shpejtësi të ulët sistemi bën që kthesat e rrotave të ndjehen më lehtë duke përmirësuar drejtimin. Në shpejtësi më të mëdha, ajo përmirëson drejtimin. Nëse parakalon ndonjë makinë afër, atëhere një sinjal ngyrë portokalli shfaqet në pasqyrën nga ana e pasagjërit cka lajmëron pikërisht këtë fakt. Nëse duhet të frenosh për ndonjë emergjencë, dritat paralajmëruese të rrezikut hyjnë në punë automatikisht për të lajmëruar shoferët e tjerë. Dritat e frenave flash gjithashtu, duke lajmëruar automjetet pas për një situatë potencialisht të rrezikshme.

Ofertë me motorë bujarë

ford fiesta 7

Sikurse thamë edhe më sipër, oferta që bën FORD nëpërmjet Fiestas së re është një gamë e tërë motorësh.  Ata të benzinës do të jenë  me katër cilindra me kapacitet 1.1 litra me një fuqi prej 70 dhe 85 kuaj fuqi, EcoBoost do të ketë në versionet e 100, 125  dhe 140 kuaj fuqi dhe 1.5 litra TDCi në versionet e 85 dhe 120 kuaj. Edhe pse oferta është e gjërë, sërish thuajse të gjithë janë ekonomik. Konsumi  i kombinuar i karburantit lëviz nga minimumi 3.2-3.3 që i korrespondon motorit TDCi 1.5 litrame 85 kuaj fuqi në 5.2 litra që i korrespondon motorit EcoBost 1.0 litra me kambio automatike me gjashtë shpejtësi. Nëse do të minimizosh konsumin e karburantit atëhere mund të përdoret sistemi Auto Start-Stop. Ky system është më efektiv në trafikun urban, pasi makina në raste bllokimi ose në semafor fiket vetë, por sistemi vazhdon të furnizoje me energji gjërat e domosdoshme si fenerët, kondicionerin, sistemin FordSync3. Kur të jeni gati thjesht duhet shtypur freksioni ose përshpejtuesin.

Një tipar i zgjuar I FORD Fiesta-s së re është Eco Butoni i saj. Ajo zvogëlon shkallën e nxitimit, shpejtësia boshe ulet, shpejtësia e ventilatorit të klimës po ashtu. Të gjitha bashkë, këto gjëra të vogla mund të bëjnë një ndryshim të madh. S

Si përfundim mund të themi që Ford Fiesta e re që pritet të dalë në treg së shpejti është  një makinë e vogël në madhësi, por një gjigant i vërtetë në cilësitë lëvizëse.

 

Aqua Park dhe Adventure Dajti Parc, dy investime të mrekullueshme

 

 

Shpëtim Luku

Kryeqytetit shqiptar iu shtuan së fundmi dy investime: Aqua Park dhe Adventure Dajti Parc. Janë të dyja investime të bëra në një sector që ishte dhe mbase edhe vazhdon të jetë deficitar sa i takon ofertës karshi konsumatorëve.  Kushdo e ka vënë re se sa i takon tregut të argëtimit, Tirana është e varfër, pa shumë alternativa. Koha e lirë në më të shumtën e rasteve kalohet duke projektuar një drekë në një nga lokalet e shumtë. Por argëtimi presupozon më shumë se kaq. Ndaj, Aqua Park dhe Adventure Dajti Parc janë investime më se të mirëpritura, janë goditje në shenjë nga sipërmarrësit e tyre.

Aqua Park e nis me një sukses të vrullshëm

Aqua Park është një kompleks pishinash të mëdha dhe lokalesh shërbimi në zonën e City Park-ut. Ideatori dhe investitori i saj, Artan Mene është shquar gjithmonë për kreativitet në biznes, ndaj nuk është shumë për tu habitur me këtë iniciativë të re biznesi të tij. Nëse duhet të habitemi, atëhere këtë duhet ta bëjmë me nisjen e vrullshme të aktivitetit të Aqua Park-ut, cka dëshmon për një sipërmarrje që do të jetë e suksesshme në vazhdim.  Që nga 25 korriku, dita ku u hap kompleksi, ambientet e tij janë frekuentuar edhe mbi kapacitetin prej 800 vendesh që ai ka. Madje ditë të shtuna e të djela, sipas fjalëve të punonjësve të tij, është shënuar edhe thuajse dyfishi i kapacitetit. Së shpejti, Aqua Park-ut do ti shtohet edhe një pishinë e re dimërore, cka do të bëjë që suksesi i saj të mos përjetohet vetëm në sezonin veror, por edhe ditët e tjera jashtë këtij sezoni.

Dajti Adventurë Parc, endrra e bërë realitet e Met Malos

Dajti Adventure ParkKur biznesmeni Met Malo ndërtoi teleferikun e Dajtit, ai nuk bëri gjë tjetër vecse ndërtoi një rrugë modern, të shpejtë, që të conte për afro 14 minuta në Malin e Dajtit. Por teleferiku nuk mund të ishte i suksesshëm nëse nuk do të përmirësohej oferta në Dajt. Ose e thënë ndryshë, teleferiku do frekuentohej si rrugë e shpejtë dhe komode, nëse shtoheshin arsyet pse qytetari i Tiranës duhet të shkonte në Dajt. I vetëdijshëm për këtë, Malo bëri disa investime të tjera në Dajt, sikurse ishin Hoteli dhe Ballkoni i Dajtit(Bar restorant). Por sërish duheshin oferta të tjera. Arsye më të forta se sa një drekë, darkë apo një xhiro me kuaj në fushën e malit të Dajtit. Ndaj Dajti Adventure Parc është pikërisht ajo që duhej, është pikërisht ajo arsyeja e fortë që duan qytetarët për të marrë rrugën në Dajt e për të kaluar disa orë në mënyrë aktive. Në këtë kuptim, ky investim shkon plotësisht në harmoni me idetë që kishte Met Malo dhe fare mirë mund të quhet endrra e tij e bërë realitet tashmë nga i biri, Klajdi Malo. Dhe nuk ka asnjë diskutim që suksesi do ta shoqërojë edhe këtë iniciativë të bukur.

 

Kur sulmohet biznesi i ndershëm

 

Shpëtim Luku

Ka disa kohë kur  ndonjë media, portale apo edhe individë të ndryshëm nëpërmjet profileve të tyre në fb kanë vënë në focus të sulmeve të tyre kompani të mirënjohura në vendin tonë. Mjafton gjetja e një pakojë orizi të prishur dhe menjëherë nis fushata negative karshi kompanisë që tregton me shumicë atë. Mjafton gjetja e një kutie margarine të prishur mes mijëra produkteve që tregton një rrjet i mirënjohur supermarketesh dhe fushata negative bëhet me intensitet të lartë. Mjafton një kuti kos jo e rregullt dhe mjerë kompania, emrin prodhues të së cilës mban ky kos, pasi mbi të do derdhet i gjithë vreri i “denoncuesve”.  Mjafton një pako fruta të thata të prishur dhe atëhere lajmi merr dhenë dhe bateritë antireklamë shkarkohen pa kursim mbi kompaninë që i tregton me shumicë ato.

Duket pra se një dukuri e tillë po bëhet trend nën emrin e të ashtuquajturës “gazetari investiguese”, por që në të vërtetetë nuk është asgjë tjetër vecse një sulm që  i bëhet biznesit të ndershëm. Natyrisht, të jesh vigjilent në emër të mbrojtjes së interesave të konsumatorit është një gjë për tu përshëndetur dhe një nga funksionet bazë të gazetarisë publike. Mirëpo ky funksion duhet bërë sic duhet, pasi për të realizuar një mision të tillë duhet aftësi dhe kompetencë. Ndryshe rrezikon të kalosh në anën tjetër të gardhit duke u shndërruar në person apo grup personash që përpiqesh të nxish punën e të tjerëve, ti dëmtosh ato, që përpiqesh të stimulosh panik tek konsumatorët, të kontribuosh në përhapjen e krizës së besimit karshi kompanive të caktuara e produkteve që ata nxjerrin në treg. Kjo nuk është as realizim misioni e as ndershmëri. Të nxjerrësh konkluzion mbi një rast e të përgjithësosh një rast është njësoj sikur të konkludosh që udhëtimi me avion nuk është i sigurtë meqënëse qëllon e rrëzohet ndonjehërë ndonjë i tillë.

Të gjitha kompanitë që sulmohen janë liderë të fushave të tyre. Janë kompani që e kanë konsoliduar statusin e tyre të liderit me dedikim karshi konsumatorit, seriozitet në punën e tyre, me cilësi produktesh. Janë kompani që kanë krijuar një imazh të mirë, që kanë kredenciale të shkelqyera në treg. Gëzojnë besimin e konsumatorit me të drejtë sepse këtë e vërtetojnë statistikat ndër  vite. Aktivitetet e tyre kanë ardhur vetëm në rritje. Puna e tyre sa vjen dhe përmirësohet. Është pikërisht konsumatori ai që takohet cdo ditë me produktet e tyre dhe nëpërmjet blerjeve të tij ka dhënë konfirmimin se këto produkte janë më të mirat në treg. Aktiviteti i tyre ka ardhur gjithnjë në rritje dhe kjo sigurisht nuk do të ndodhte nëse këto kompani, stafi menaxhues i tyre do të punonte me parimin për ti shitur konsumatorit “sapunin për djathë”. Përkundrazi, baza e suksesit shumëvjecar të tyre është pikërisht strategjia afatgjatë për të fituar zemrën e konsumatorit, besimin e tij për cilësinë dhe leverdinë e produkteve që këto kompani hedhin në treg. Këto kompani janë të krijuar e drejtuar nga biznesmenë që para së gjithash janë njerëz me integritet, personalitet, karakter, cilësi këto më se të nevojshme për të gatuar një sukses të cimentuar. Drejtuesit e këtyre kompanive e ushtrojnë biznesin edhe si mission e përgjegjësi sociale, duke punësuar qindra e mijëra vetë secili, persona të tillë  meritojnë epitetin e “kuajve që tërheqin ekonominë shqiptare”

Sigurisht, procesi i nxjerrjes së një produkti në treg i ngjan një zinxhiri me shumë hallka dhe ku kompania e prodhimit dhe e tregtimit të shumicës është kryesorja, por që pas saj janë edhe një sërë aktorësh të tjerë që marrin pjesë në proces. A është normale të mendohet se ata që furnizohen nga kompanitë kryesore të prodhimit apo tregtimit të shumicës janë aq syleshë sa të marrin prej këtyre kompanive, produkte me probleme?! Kjo është e vështirë të besohet.

Po a mund të ndodhë, që ndonjë pako produkti pasi del nga magazina kryesore dhe shpërndahet nëpër qindra banakë supermarketesh në pronësi të aktorëve të tjerë minimarketesh të shitësve të tjerë minimagazinash e  raftesh të personave të ndryshëm  të pësojë ndonjë problematikë? Sigurisht, kjo edhe mund të ndodhë. Sepse edhe e gjitha infrastruktura tregtuese dhe burimet njerëzore të saj nuk janë në nivele perfekte sa  të mos presupozohet asnjë gabim. Ndaj, përpara se të ulemi përpara kompjuterit e të lëshojmë të gjitha baterita tona stigmatizuese karshi kompanive të caktuara, përpara se të vrapojmë e të vëmë gishtin tek fajtori, duhet të mendojmë se kjo është një përpjekje mendjelehtë. Dhe e dështuar, pasi përpjekje të tilla nuk janë të afta të rrëzojnë frytet e një pune të gjatë e të lodhshme të bërë nga bizneset e ndershme.

Biznesmenet politikanë, fituesit dhe humbësit

 

Shpëtim Luku

Të klasifikohesh tek humbësit nuk i pëlqen askujt. Kjo vlen për cdo njeri, por është një ndjesi negative akoma më e fortë për biznesmenet. Sepse të mësuar për të fituar cdo garë, të stërvitur për të qenë konkurues, humbja e një beteje ua prish komfortin psikologjik atyre. Gjatë këtyre zgjedhjeve konkuruan nën sigla të ndryshme partish edhe një numur i konsiderueshëm biznesmenësh. Disa prej tyre tashmë do të jenë në Kuvendin e Shqipërisë me statusin e ri të deputetit, kurse disa të tjerë duhet të pajtohen me faktin se e tentuan dicka të tillë, por nuk ia arritën. Po kush janë fituesit?

Lawmaker Tom Doshi speaks to a Parliament’s commission discussing the prosecutors’ request to lift his immunity, Wednesday, March 25, 2015, after his claims Speaker Ilir Meta had been behind an assassination plot. Parliament on Thursday, March 26, 2015 voted in favor of the prosecutors’ call to arrest Doshi, expelled from the governing Socialists three weeks ago after the claims, and also for Christian Democrat Mark Frroku for false testimony in the case. (AP Photo/Hektor Pustina) Një nga emrat kryesorë që vërtetoi  dhe verifikoi edhe njëherë aftësinë e tij konkuruese  ishte Tom Doshi. Deputet në tre legjislatura të kaluara, Doshi këtë radhë konkuroi në rrethana tërësisht të pafavorshme për të. Sepse shumicën e katërvjecarit të fundit në Parlament e shpenzoi më së shumti në Prokurori për akuza nga më të ndryshmet.  U braktis nga grupi parlamentar ku bënte pjesë dhe të shumta ishin edhe sharjet e akuzat kundër tij. E megjithatë biznesmeni i njohur më së shumti si pronar i “Profarma” dhe “Aldosh Farma” tregoi se i mjafton edhe një sigël partie joaktive prej kohësh, sikurse është ajo e PSD-së, për të qenë fitues.

Një tjetër biznesmen fitues është Bujar Muca. Konkuroi në emër të PDIU-së. Biznesmeni i njohur i karburanteve dhe pajisjeve hidrosanitare bëri të mundur që partia e camëve të marrë në Elbasan një mandat të dytë, ndërkohë që në legjislaturën paraardhëse kjo parti  kishte vetëm një mandat në Elbasan. Kush e njeh nga afër Bujar Mucën e krijon menjëherë përshtypjen se persona të tillë dinë ta klasifikojnë veten tek fituesit, edhe pse mund të konkurojnë nën flamurin e një partie që nuk ka shumë elektorat.

Agron Shehaj është një tjetër biznesmen fitues. I renditur i pari në listën e PD-së për qytetin e Vlorës  fitorja e tij ndoshta nuk është ndonjë habi e madhe, pasi ndodhej në vendin më të sigurt të mundshëm të listës. Mirëpo për Parlamentin e ri shqiptar dhe sidomos për grupin parlamentar të PD-së, themeluesi dhe ish administrator i kompanisë “Intercom Data Service” besoj se do të jetë një vlerë e shtuar. Aq më tepër që bëhet fjalë për një person që vjen nga Italia, vend ku ka emigruar që në moshë të re.

Një biznesmen tjetër që i shtohet Parlamentit shqiptar është edhe Ilir Ndraxhi, Administratori i kompanisë IAM. Deri tani Iliri është marrë me tregtim plehrash kimikë, ushqimesh për blegtorinë apo import drithërash për industrinë e blojës, kurse nga shtatori do I duhet të mendojë e veprojë si ligjvënës. I kandiduar në listën e PS-së së Durrësit, Ndraxhi u identifikua nga kjo forcë poltike si një nga individët më të zotë për të konkuruar në një zonë si Shijaku. Dhe ia doli me sukses.

Tek biznesmenët fitues u rendit edhe Arben Pëllumbi i PS-së.

Agron DukaDhe sikurse thamë edhe më lart, cdo betejë ka fituesit, por edhe humbësit e saj.  Dy nga biznesmenët humbës më të mëdhenj janë Agron Duka dhe Astrit Veliaj. Të dy kandiduan në emër të PD. Agron Duka është jo vetëm një biznesmen i mirënjohur, por gjithashtu edhe një politikan aktiv në Shqipëri. Disa herë deputet, por edhe ministër, ndoshta edhe atij vetë nuk mund ti ketë shkuar kurrë në mëndje se ai do të rreshtohej tek humbësit. Nëse do të shpreheshim me gjuhën e futbollit, ai është blofi i madh i zgjedhjeve. Gjë që e pranoi edhe vetë në një deklaratë të fundit kur tha se” ns do ta njihja mirë situatën, atëhere do konkuroja me sigël tjetër e do të fitoja me siguri”.

Pronari i “Albania University”, Astrit Veliaj e pasuron listën e humbësve. I kandiduar i dyti në listën e PD-së së qarkut Berat, Veliaj pa se kjo nuk ishte e mjaftueshme për të fituar. Ndaj dhe atij i duhet të ngushellohet me faktin se për një katervjecar ishte deputet dhe se mund të tentojë sërish herë tjetër

Astrit VeliajListës së humbësve i bashkëngjitet edhe Adi Haxhiymeri, Administrator i kompanisë së mirënjohur “Prima”. Haxhiymeri ishte propozim i kreut të Partisë Agrare Ambientalistë, Agron Duka dhe pjesë e negociatave që ky bëri me kreun e PD-së Basha për të vendosur edhe një kandidat tjetër, vec vetes, në zonë të sigurtë. Por me sa duket numri 13 në listën e PD-së së qarkut Tiranë nuk paska qenë zonë e sigurtë, ndaj dhe Haxhiymerit i duhet të pajtohet me humbjen e parë në jetë të një gare.

Jeta vazhdon, biznesmenët që morën mandatin e deputetit do iu duhet të nisin një rrugëtim të ri d he vetëm në fund të mandatit do të bëjnë një bilanc nëse bënë mirë apo keq që ndërruan statusin e biznesmenit me atë të politikanit.

Telekomunikacionet 2016, keq kompanitë, por mirë për qytetarët

celular 3

Shpëtim Luku

A i keni vënë re tendat e hapura nga kompanitë celulare si risi në kërkim të konsumatorëve të rinj nëpërmjet ofertave joshëse? Me numura falas apo internet, sms e minuta pa fund? A i keni vënë re se si përpiqen që në kushtet e një tregu tejet të mbingopur, përpiqen të joshin konsumatorët egzistues të kalojnë nga një kompani në tjetrën, duke ruajtur numrin egzistues?!

Sigurisht që po, pasi, secilit i ka rënë rasti të përballet me të tilla oferta. Janë lëvizje e manovra tregu të  natyrshme e të zakonshme, por që dëshmojnë një realitet: ditë të këqija kanë ardhur për kompanitë e telefonisë celulare. Statistikat që tregojnë performancën ekonomiko -financiare të këtyre kompanive gjatë vitit 2016 e përforcojnë konkluzionin e  stimuluar nga vëzhgimi vizual. Një nga treguesit më të rëndësishëm që tregon efektivitetin e një kompanie është fitimi dhe gjatë vitit 2016 ky tregues ishte respektivisht: 400 milionë lekë për Vodafonë Albania, 155 milionë lekë për Telekom Albania dhe 1.17 miliardë lekë për Plus Comunication. Kurse ALBTelekom duket se ka qenë edhe me dobët se sa kaq, sa i takon këtij treguesi. I krahasuar me një vit më parë treguesi i fitimit ka njohur një përkeqësim të ndjeshëm në dy kompanitë kryesore të këtij tregu: Vodafonë Albania dhe Telekom Albania, pasi në vitin 2015, Vodafonë regjistronte një fitim prej 1.5 miliardë lekëve, pra afro tre herë ë gjysëm më shumë se sa vitin pasaardhës. Edhe më e madhe është rënia tek Telekom Albania, pasi fitimi i kësaj kompanie ka rënë rreth 6 herë në vitin 2016, krahasuar me një vit më parë. Një realitet intrigues sa i takon fitimit paraqet Plus Comunication, e cila e ka përmirësuar këtë tregues mbi 1.5 herë. Por duket se me teper se sa permiresim performance, ky tregues rezulton i tille nga disa masa, sikurse eshte clirimi i kompanise nga barra kreditore, te cilen e kane marre persiper aksioneret e kompanise ne menyre private.

foto cel 2Interneti dhe aplikacionet e ndryshme nëpër smartphonë, masivizimi i përdorimit të tyre duket se ka dhënë ndikimin e tyre negative edhe sa i takon volumit të aktivitetit të kompanive të telekomunikacioneve në Shqipëri. Sepse edhe sa i perket këtij treguesi, tre kompani kanë renie dhe vetëm njëra ka rritje. Konkretisht, Vodafonë Albania ka regjistruar një aktivitet prej  17.4 miliardë lekë gjatë vitit 2016, ndërkohë që një vit më parë aktiviteti i saj ishte  20 miliardë lekë. Telekom Albania ka regjistruar në vitin e fundit një aktivitet prej 11.4 miliardë lekë, ndërkohë që në 2015 aktiviteti i saj ishte 17.8 miliardë lekë.  Po kështu Albtelekon ka regjistruar një aktivitet prej 9.3 miliardë lekë, ndërkohë që në vitin paraardhës ky tregues ishte në nivelin e 14.6 miliardë lekëve.  Plus Comunication vazhdon të thellojë intrigën dhe misterin pasi, gjatë vitit 2016, regjistroi një xhiro biznesi prej  6.5 miliardë lekësh, ndërkohë që në 2015, aktiviteti i saj ishte 2.7 miliardë lekë.

Nga kjo panorama shifrash del konkluzioni se tregu i telekomunikacioneve tashmë është tërësisht i liberalizuar, me të gjitha përfitimet e mundshme të qytetarëve prej këtij liberalizimi. Koha kur kompanitë fitonin shuma marramendëse duket e largët.

 

Makina më e shtrenjtë në Shqipëri? Ja biznesmeni që e ka

 

Një makinë e mirë është  luks që një biznesmen mund tia lejojë vetes. Dhe në fakt, përgjithësisht, biznesmenët shqiptarë lëvizin në makina të shtrenjta dhe komode. Për këtë mjafton psh një eveniment biznesi për të kuptuar që parku i automjeteve personale të biznesmenëve është i larmishëm në marka e modele makinash. Inagurimi i sallonit të ri të Auto Star Albania-s ishte një rast i mirë shpalosjeje të këtij luksi, pasi aty ishin të ftuar rreth 2500 persona, kryesisht nga fusha e biznesit. Dhe në këtë mori mjetesh një kuriozitet është i pashmangshëm. Cili është ai që ka makinën më luksi, cili është personi që e ka makinën më të shtrenjtë në Shqipëri? Ky status I takon biznesmenit Ramë Geci me Roll Royce-n e tij. Makina është blerë në Gjermani për 428 mijë euro. I pyetur nëse makina e tij është më e shtrenjta që lëviz nëpër rrugët shqiptare, Geci përgjigjet me sensin e tij të njohur të humorit: sbesoj se ka ndonjë person tjetër që mund të bëjë budallallëk të paguajë 12 milionë lekë të reja TVSH për një makinë personaleJ. E parkuar cdo ditë në ambientet e Hotel Tiranës, Rolls Royce është edhe një dëshmi fuqie financiare të biznesmenit të njohur shqiptar.

Por ka edhe biznesmenë të tjerë, të cilët preferojnë makina tepër luksoze. I tillë është edhe Samir Mane me BENTLEY-n e tij, një makinë, cmimi i së cilës fillon me 150 mijë euro. Drejtori i Përgjithshëm i SIGAL-it, Avni Ponari përdor një Range Rover, po kështu edhe biznesmenet Artan Mene dhe Irfan Hysenbelliu. Cmimi i kësaj makine shkon diku tek 100-120 mijë euro. Agron Papuli si biznesmen i tregtimit të makinave të reja shquhet për përdorimin e modeleve të reja të makinës që tregton. Psh kohet e fundit ka në përdorim makinën Genesius G80 të Hyundait, një makinë premium që kushton 96 mijë euro. Edhe shumë biznesmenë të tjerë me makina të këtyre niveleve lëvizin.

Hyundai Auto Albania, dy gëzime në një dite

 

Feston 10 vjetorin dhe prezanton modelet Ionic hibrid e elektrik dhe Genesis G 80

Ionic hibrid

Nën shoqërinë ë shumë të ftuarve dhe në një ceremoni mbresëlënëse, kompania shqiptare e tregtimit të makinave të reja, Hyundai Auto Albania festoi 10 vjetorin e krijimit të saj. Janë 10 vite përgjatë të cilave kjo kompani është rritur në mënyrë graduale, për të bërë markën Hyundai një ndër market më të dashura të makinave të reja për shqiptarët. Është një sukses i gatuar nëpërmjet një përkushtimi të përditshëm karshi klientit, ku sic tha administrator i Përgjithshëm i saj, Artan Qesko “ ashtu sikurse është edhe simboli i hyundait, shtrëngimi i duarve, ne iu kemi dhënë respektin e vlerësimin tonë, karshi besimit që na keni dhënë ju”. Por ceremonia  nuk ishte thjesht dhe vetëm për të festuar si qëllim në vetëvete me klientët, të apasionuarit pas markës Hyundai etj. Sepse kompania në këtë rast promovoi edhe dy modele të reja makinash: Ionic në variantin hibrid dhe elektrik dhe makinën Genesis G 80. Në këtë mënyrë, Hyundai Auto Albania ekspozon një qasja të re kundrejt tregut, duke ofruar produkte shumë miqësore me mjedisin, por edhe mjaft kursimtare e të leverdisshme për qytetarin. “Nëpërmjet kësaj filizofie veprimi keni hedhur bazat për sukses për dhjetë vitet e ardhshme”-tha drejtori rajonal i Hyundait.

Sigurisht, Shqipëria akoma nuk është e përgatitur sic duhet për infrastrukturën që kërkojnë mjetet elektrike dhe hibride, por futja e modeleve të tilla në treg është një shtysë e fuqishme që institucionet përkatëse të bëjnë ndërhyrjet e duhura në mënyrë që edhe Shqipëria të ecë me ritmin e vendeve të tjera në këtë drejtim.

A është një lajm i mirë një qendër e re tregtare?

 

 

Shpetim Luku

 

Së fundmi kryeqytetit iu shtua edhe një qendër e re moderne tregtare: Toptani Shopping Centër. Një strukturë e mahnitëshme, me një dizajn atraktiv, me një arkitekturë bashkëkohore dhe me një kujdes edhe për detajet më të vogla, qoftë në ambientet e brendshme, edhe ato të jashtme. Dhe ne fakt nuk kishte si të ishte ndryshe, përderisa kemi të bëjmë me një investim të konsiderueshëm në nivelet e 50-60 milionë eurove. Në këtë kuptim, investimi prej një privati i kuotave të tilla kapitali është një gjest mëse i admirueshëm dhe në drejtim të sipërmarrësit duhet të shkojnë fjalët dhe konsideratat më të mira. Por pyetja e shprehur që në titull të shkrimit lidhet me sektorin ku është investuar. Pra, a është një investim i mirë, a është një lajm i mirë për biznesin e qendrave tregtare futja e një operatori të ri? A kishte vend edhe për operatorë të tjerë? A mund të sigurojë sukses një operator i tillë apo edhe nëse do të jetë i suksesshëm, ky sukses do të ndërtohet dukë nxjerrë një apo disa operatorë të tjerë nga tregu? Në c’nivele ndodhet risku i investimit në një fushë të tillë?

 

Tendenca e ndërtimit të qendrave tregtare po shihet si një mundësi alternative investimi në Shqipëri, dhe kryesisht, në Tiranë tashmë.

Por edhe ky lloj tregu shumë shpejt do të ballafaqohet me sfidat jo vetëm të investimit në ndërtim, por sidomos, në atë çka vjen më pas, të menaxhimit dhe të mbajtjes në vazhdimësi.

Anembanë vendit, ky lloj investimi shihet si formë alternative në të patundshmet e tjera, si apartamentet dhe vilat.  Por nga ana tjetër, nuk merren parasysh sfidat e dukshme dhe të padukshme të këtij tregu, i cili në vetvete është pjesë integrale e klimës ekonomike dhe e fuqisë blerëse makroekonomike të vetë popullatës.

Natyrisht që për vetë përqendrimin demografik dhe zhvillimin ekonomik, shumica e këtyre qendrave janë fokusuar në Tiranë, i cili mban sot jo pak por 6 qendra të ndryshme.  Kjo duke anashkaluar njëfarësoj dhe me plot risqe të fshehura tejngopjen e këtij tregu tashmë.

Po të analizohet me pak më shumë vëmendje, që një qendër tregtare të funksionojë në limitet minimale të rentabilitetit, duhet të realizojë jo pak por rreth 30 milionë lek xhiro ditore.  E përkthyer ndryshe për meter katror të punueshëm, duhet të realizojë rreth €3000/m2.  Shtimi i qendrave të reja nënkupton shtim shërbimesh, jo prodhimi apo ca më pak, eksporti.  E parë kjo në këndvështrimin e një tregu thuajse hermetik dhe në një ekonomi me ritme zhvillimi shumë të ulta, sektori i këtyre investimeve në shërbime, dashje pa dashje do të fillojë të konsumojë vetvetetn dhe potencialet e kufizuara që ka vetë nevoja globale vendase për shërbime.toptani center 1

Dhe kjo e parë vetëm nga ana sasiore.

Nëse vetë ky lloj zhvillimi në dukje, por i rremë dhe plot risqe në realitet, analizohet nga ana cilësore, situata bëhet edhe më komplekse dhe pikëpyetjet shtohen edhe më shumë.  Kjo për vetë faktin se ka një “copy-paste” (ripërsëritje) të frikshme dhe shqetësuese të markave dhe dyqaneve që ofrojnë qendrat e reja.  Jo vetëm që nuk sjellin risi, por shtojnë nivelin e monotonisë duke, jo vetëm konfuzuar blerësin, por edhe duke e dekurajuar atë në krijimin e një klime të njëtrajtshmërisë lineare.

Një qasje e tillë e investimeve të gabuara në një treg të mbingopur të shërbimeve, shtimi i të cilave cënon rishtarët por edhe ekzistuesit.  E kombinuar kjo nga mungesa e risive në marka dhe konceptime, herët e vonë do të japë efektet e veta negative tek këto qendra, duke bërë që e njëjta ‘tortë’ buxheti të ndahet jo më në thela, por të copëzohet në thërrime.  Nga ana psikologjike, tregu i shërbimit të qendrave tregtare do t’i ngjajë një lagjeje me 10 kafene, ku banori do të ikë me vrap të ndërrojë lagje nga monotonia.  Ashtu edhe si në bujqësi, monokultura e varfëron truallin.  Edhe në këtë treg shërbimesh, monotonia rutinore, pa larmishmëri dhe shtim të pastudiuar volumesh, ka tendencë për ezaurimin e “poçes” buxhetore të disponueshme nga konsumatorët.

Po çfarë ndodh me tregun evropian të qendrave tregtare dhe investimeve të formatit ‘large-scale’ në sketorin e qendrave tregtare.

Me qëllim ruajtjen e ekuilibrave mes iniciativës së lirë dhe shmangies së investimeve kaotike, vende të ndryshme evropiane ruajnë standarde dhe hapësira të dedikuara për këto lloj investimesh dhe sipërmarrjesh.  Një kriter shumë i prekshëm dhe domethënës për këto standarde është studimi i raportit të sipërfaqes së lëshuar me qera për mijë banorë (GLA/000.)  Një studim i ngjashëm i realizuar nga Cushman & Ëakefield, “European Shopping Centre Development Report”, përshkruan ritmet e rritjes së tregut të shërbimeve me investime në qendrat tregtare, si dhe identifikon evolucionin e këtij raporti në vendet evropiane.

Vende të zhvilluara si Gjermania (180m2/000 banorë), Belgjika (115m2/000 banorë), Greqia (56m2/000 banorë) janë ndër vendet me koeficient narmal dhe të ulët.  Koeficientin më të lartë e kanë kryesisht vendet skandinave, si Suedia (me 417m2/000 banorë) dhe Finlanda (399m2/000 banorë)

Nga ana tjetër, duhet parë me kujdes edhe raporti që ky koeficient zë karshi të ardhurave për frymë.

Kjo sepse, në total, koeficienti shqiptar i qendrave tregtare sot është mbi 200m2/000 banorë, por nga ana tjetër, vendet e lartcituara kanë të ardhura për frymë dhe zhvillim ekonomik ku e ku më të lartë. (Shqipëria në vend të 127-të, me $11.900 për frymë, Gjermania në vend të 27-të me $48.200/frymë, Suedia në vend të 25-të me $49.700/frymë, Finlanda në vend të 40-të me $41.800/frymë.)

Nëse koeficienti shqiptar i qendrave tregtare krahasohet me vendet e rajonit apo të ngjashme evropiane, pavarësisht se është në vend të fundit nga zhvillimi ekonomik, kemi Serbinë me koeficient 61m2/1000 banorë, Bosnjën me 68m2/1000 banorë, Bullgarinë me 106m2/000 banorë.

Duke marrë në konsideratë vendet poshtë klasifikimit ku renditet Shqipëria për të ardhura për frymë, por nga ana tjetër koeficientin e lartë karshi vendeve të rajonit dhe disa prej atyre të zhvilluara evropiano-perëndimore, vërehet qartë një shpërpjestim kontradiktor zhvillimi.  Thënë ndryshe, një format i gabuar tashmë investimesh.

Pa tentuar të replikohet Kasandra, shtimi pa kriter në sasi dhe monotoninë cilësore të qendrave tregtare, do të ketë patjetër si pasojë efektin domino në shtim presioni për mungesë dhe shterrim të ardhurash, ulje të sforcuara shpenzimesh të vetë qendrave, ulje e cilësisë së shërbimit, pakësim të fuqisë së punësuar, mungesë furnizimesh, ulje detyrimesh të derdhura në buxhetin e shtetit, e tek e fundit, edhe mundësi për informalitet dhe evasion fiskal.

Është e qartë pra se del detyrë e politikë-bërësve të kenë më shumë kujdes në ruajtjen e ekuilibrave mes iniciativës së lirë dhe asaj të ruajtjes së standardeve dhe monitorimit dhe shmangies së investimeve të gabuara dhe zhvillimeve kaotike.  Në këtë treg tashmë të tejngopur, do të mund të mbijetojnë vetëm ato që kanë eksperiencën dhe risitë, ndërsa të tjerat, kopjet dhe replikimet, do të tentojnë të futen në vështirësi dhe për më tepër, të vërtetojnë edhe një herë më shumë dhe panevojshmërisht investimet e gabuara nga kopjet e shëmtuara. (pa dashur të risillet në vëmendje shembulli i Casa Italia apo edhe i City Park, me gjithë shkëlqimin dhe rënien e tyre.)

Këtu edhe një herë e më shumë, vjen në skenë me të gjitha kontrastet e përgjegjësive dhe të rëndësisë së faktorit rregullator shtet, i cili duhet të stimulojë zhvillimin e qëndrueshëm dhe të orientojë investimet drejt formave dhe tregjeve të duhura, duke shmagur kaosin dhe konkurrencën e dëmshme dhe gangrenizuese.