Blog

 

Kush e dominoi tregun? A pati lëvizje në hierarkinë e tregut? Cfarë të rejash u shënuan gjatë vitit 2015?

 

Shpetim Luku

Humori i administratorëve të kompanive të sigurimeve duhet të jetë i mirë. Dhe ky nuk është supozim, por një konkluzion që del vetëvetiu nga shqyrtimi i realitetit të tregut të sigurimeve për vitin 2015. Ka patur disa evenimente ky treg, krahasuar me një vit më parë, cka ka sjellë realizimin e pritshmërive nga ana e drejtuesve të kompanive. Sepse tregu i sigurimeve në vitin 2015 ka patur një rritje prej 21.18 për qind krahasuar me një vit më parë-thotë AMF në raportin e saj vjetor. Rritja është me një ritëm të konsiderueshëm, cka nuk konstatohet në asnjë sektor tjetër të biznesit shqiptar.  Tregu në total i sigurimeve, ku përfshihen sigurimet e jo-jetës dhe jetës arriti në total rreth 14 miliardë e 86 milionë lekë ose afro 100 milionë euro. Rritje pati gjithashu edhe numri i kontratave me afro 6 për qind, ndopnëse rritja sasiore nuk duket aq impresionuese sa rritja në vlerë e këtij tregu. Po si u ndanë këto 100 milionë euro mes operatorëve? Kush e dominoi tregun? A pati lëvizje në hierarkinë e tregut?

Sigal Unica Group Austria bën rutinë vendin e parë

Të dhënat tregojnë se kompania SIGAL Unica Group Austria vazhdon të ruajë e të konsolidojë vendin e parë. Kjo kompani me afro 3.7 miliardë lekë aktivitet të siguruar gjatë vitit 2015 ka një rritje  prej 700 milionë lekësh, krahasuar me një vit më parë dhe zë afërsisht 29 për qind të tregut. Këto tregues janë vetëm për sigurimin e jo-jetës sepse Sigal ushtron aktivitetin edhe në veprimtarinë e jetës, aktivitet i cili, gjatë vitit 2015 ishte rreth 675 milionë lekë. Kështu, pesha specifike e SIGAL në totalin e tregut të sigurimeve arrin në 35-36 për qind. Interesant është fakti se kjo kompani zë vendin e parë në sigurimin e jo jetës, vendin e parë në sigurimin e jetës dhe vendin e parë edhe në totalin e veprimtarisë. Dhe tashmë bëhet fjalë për një rutinë sepse vendi i parë ka shumë kohë që është bërë pronë e kësaj kompanie.

Sigma Interlbanian Insurance Group, rritje 465 për qind!!!

Aspekti më befasues i tregut të sigurimeve gjatë vitit 2015 është rritja e kompanisë Sigma Interalbanian Insurance Group, rritje kjo që është në masën 465 për qind. Ose e thënë ndryshe nga rreth 377 milionë lekë që ka qenë aktiviteti i raportuar në vitit 2014, ai kapërceu në 2.1 miliardë lekë në vitin 2015. Padyshim që një ndikim të madh ka edhe bashkimi i dy kompanive, që dikur ishin të vecanta dhe konkurente me njëra tjetrën: Sigma-s dhe Interalbanian. Ardhja e kompanisë austriake Viena Insurance Group në Shqipëri dhe blerja prej saj, fillimisht të Sigma-s e më vonë të Interalbanian e bëri të nevojshme bashkimin e tyre për të rritur fuqinë konkuruese në treg dhe për të ulur shpenzimet. Faktet tregojnë se ishte një veprim i duhur, përderisa kompania e re e dalë nga bashkimi i tyre renditet në vendin e dytë me rreth 16.3 për qind të tregut

Eurosig një protagonist i tregut

Të gjitha kompanitë kanë rritje, ndaj kësaj tendence nuk kishte si ti shpëtonte edhe Eurosig. Rritja që njeh kjo kompani është e konsiderueshme, afro 47 për qind. Masa e primeve të kësaj kompanie per vitin 2015 ka arritur pak më pak se sa 2 miliardë lekë ndërkohë që një vit më parë niveli i primeve ishte 1.34 milirdë lekë. Me këto shifra dhe me afro 15 për qind të totalit të tregut të sigurimeve të jo-jetës, Eurosig paraqitet si një protagonist i tregut.

Intersig Viena Isurance Group me aktivitet të konsoliduar

Ndërsa dy kompanitë e tjera të blera nga Viena Insurance Group janë bashkuar, Intersig ka preferuar të qëndrojë e konkurojë vetëm. Dhe nuk është se ka ecur keq me këtë mënyrë konkurimi. Me afro 1.57 miliadë lekë prime ajo  ka patur një ritëm rritje prej 16 për qind. Kurse pjesa e tregut ka mbetur thuajse në të njëjtën kuotë me vitin e kaluar: 12 për qind.

Albsig dhe Atlantik, rritje primesh, por jo peshe specifike në treg

Dy kompanitë e tjera të sigurimeve, Albsig dhe Atlantik kanë një rritje aktiviteti, respektivisht  26 dhe 16 per qind, porse pesha specifike e tyre në treg ka mbetur e njëjta. Albsig posedon 9.9 për qind të tregut kurse Atlantik 6.3 për qind.

INSIG i humburi i madh

Nëse gjykon dinamikën e kompanisë publike INSIG në vitin 2015, krahasuar me vitin 2014, ajo ka të njëjtin sens me kompanitë e tjera të sigurimeve. Rritja pra ka karakterizuar edhe këtë kompani. Mirëpo ndonëse aktiviteti është rritur me afro 15 për qind, sërish INSIG duhet konsideruar si i humburi i madh në betejën për miliardat e këtij tregu. Sepse kjo kompani, deri në vitin 1008, vit kur trgu i sigurimeve u liberalizua ishte e vetme në treg. Më pas, kur lindën kompanitë e para private të sigurimeve, INSIG përfaqësonte një kompani që avantazhin kryesor kishte eksperiencën dhe egzistencën për disa kohë në treg, asetet, rrjetin e agjentëve, shtrirjen në të gjithë territorin e vendit e kështu me radhe.  Vlera e kësaj kompanie llogaritej vite më parë në afro 40 milionë euro. Mirëpo kompania erdhi duke humbur terren në mënyrë sistematike, derisa në vitin 2015 renditet në vendin e parafundit me vetëm 5.8 për qind të tregut të sigurimit të jo-jetës.

Për të patur pas vetes vetëm kompaninë ANSIG, por kjo kompani është relativisht e re në treg dhe e ka të justifikuar  performancën që ka aktualisht.

 

Ndërsa cmimi në bursat ndërkombëtare ka kapur minimumin historik, në Shqipëri ato janë relativisht të larta. Është faji i tregtarëve të karburanteve? Apo problemi qëndron diku tjetër?

Shpëtim Luku

Rënia e cmimit tëkarburanteve në tregjet ndërkombëtare thuajse në minimumin historic si dhe qëndrimi i tij në nivele relativisht të larta ka prodhuar një reagim e hutim të madh. Si shpjegohet që ndërsa cmimi në bursë ulet, e cmimi në Shqipëri nuk e ndjek atë kurbë- është pyetja më e shpeshtë që bëhet. Kjo hutesë dhe keqkuptimi sa vjen e shtohen kur situates i bashkangjiten edhe fakte të tjera, sikurse është cmimi i karburanteve në vendet fqinjë, si Maqedonia, Mali i Zi apo qooftë edhe Kosova. Problemi komplikohet më shumë kur në skenë futet edhe opozita, duke i dhënë karakter politik, një situate biznesi. Dhe pa humbur kohe po nisim shpjegimin, duke thënë që në fillim se me këtë strukturë kostoje që imponon ligji, nuk ka asnjë shans e mundësi që cmimi të jetë më poshtë se sa kaq sa është. Ose ndryshe: nëse një litër karburant do të gjendet me cmim më të lirë se sa kaq sa është, atëhere është e sigurtë se një tjetër manovër mashtruese në kurriz të konsumatorit ia ka krijuar tregtarit këtë mundësi. Një litër karburant, me cmimin actual në bursat ndërkombëtare vjen në Shqipëri me një cmim prej 30 lekë për litër. Porsa mbërrin në por i nënshtrohet një sërë taksave dhe konkretisht: akcizës 37 lekë, taksës së qarkullimit 27 lekë për litër, taksës së karbonit 3 lekë për litër dhe taksës së markimit 0.61 lekë për litër. Cmimit të ardhjes në doganë, plus taksave rreth 98 lekë në total iu bashkangjitet 20 për qindëshi i TVSH-së, pra afro 19.6 lekë për litër, cka bën që cmimi i karburantit me të gjitha taksat e përfshira të jetë rreth 117-118 lekë për litër. Mirëpo ky nuk është cmimi final i distributorit me pakicë. Sepse kësaj shumë i duhet shtuar edhe asa e shpenzimeve të vetë distributorit të kompanisë sikurse janë shpenzimet e transportit, shpenzimet për energji, shpenzimet për paga, shpenzimet operative etj. Shpenzime këto që nga distributor në distributor variojnë 20-30 lekë për litër. Kështu që cmimi final varion 137-147 lekë për litër. E thënë me fjalë të tjera, sikur nafta të shitej me këtë cmim, atëhere tregtarët do të mund të përballonin vetëm kostot pa nxjerrë asnjë lekë fitim. Pra pa patur arsye të punonin.

Biznesi i karburanteve duket i lehtë në perceptim, por në të vërtetë nuk është aspak I tillë. Mjafton të shikohet ai në retrospektivë kur në këtë treg kanë hyrë e kanë dalë rej tij një numur i madh kompanish, sikur me emër, sikurse Rira, Taci Oil, Global Petroleum, Elda Petroleum, Alpet, It Oil, Tea Petrol etj. Konkurenca sa i takon cmimit duket e ezauruar, kurse problematike për konsumatorin janë manovrat mashtruese në kurriz të tij sikurse është loja me masën dhe me cilësinë. Mirëpo kjo i takon një teme tjetër.

Rreth konfliktit te interesit si nje refren i biznesit shqiptar

 

Nga Shpetim Luku

 

Kur biznesmeni  i mirenjohur G. J deklaroi emrin e tij si nje nga aksioneret e kompanisë se katert celulare PLUS, nje prej drejtuesve te nje kompanie tjeter celulare ne treg, me të cilin G.J kryente biznes ,organizoi nje takim ne te cilin i tha: kjo qe ben ti quhet konflikt interesi, pasi ti nuk mund te bashkepunosh me mua, nderkohe qe nga ana tjeter je konkurent me mua. Dhe keshtu perballe dilemes se zgjedhjes, në të cilin e vuri biznesmeni i huaj, te vazhdonte bashkepunimin me te duke i shitur produktet e kompanise se tij e te hiqte dore nga aksionet e kompanise se re celulare, apo te mbante aksionet e te mos bashkepunonte më me kompanine ekzistuese te telefonise celulare, G.J zgjodhi  alternativen e vazhdimit të bashkëpunimit. Ky është një nga ato rastet tipike që na bën të ndjeshëm rreth një fenomeni që është tashmë aq i përhapur, sa mund të quhet si një nga karakteristikat kryesore negative të biznesit shqiptar. Kemi dëgjuar të shkruhet e flitet për konflikt interesi në administratën publike, kemi dëgjuar të shkruhet e flitet për konflikt interesi të deputetëve apo qeveritarëve të ndryshëm, por nuk kemi dëgjuar asgjë për konfliktin e interesit në biznes si një aspekt i rëndësishëm i deformimit të realitetit. E pra, nëse konflikti i interesit në nivelet e ndryshme të administratës prodhon korrupsion, konflikti i interesit në biznes, përvecse një dukurie aspak etike, shoqërohet edhe me denatyrime të rëndësishme të tregut. Cfarë kuptimi ka për një pronar banke, që nga njëra anë kërkon klientë për të kredituar, fjala vjen një tregtar shitjesh makinash të reja, kur nga ana tjetër ai  është vetë operator i këtij tregu?! Cfarë sensi logjik ka që  një bankë e një pronari të mbështesë me kredi një kompani postare( bashkëpunim në këtë rast) ndërkohë që në krahun tjetër, pronari i bankës është edhe pronar i një kompanie tjetër postare në treg(konkuruese me kompaninë e kredituar). Është njësoj sikur një kompani karburantesh që ka një bashkëpunim të fuqishëm me një kompani ajrore të futet vetë në tregun ajror e të shpresojë të vazhdojë sërish bashkepunimin me kompaninë që tashmë konkuron, gjë që është logjikish e pamundur. Raste të tilla për të ilustruar konkluzionin e parashtruar më sipër ka me shumicë dhe mjafton vetëm një “eskursion” në pronësinë reale të kompanive të ndryshme për ta dalluar shkallën e përhapjes së fenomenit. Sot ka një numër biznesmenësh shqiptarë, të cilët kanë me dhjetra aktivitete, cka dëshmon se tashme monopoli nuk shfaqet më në trajtën e zotërimit të masës më të madhe të një tregu të caktuar, por me përqëndrimin e bizneseve në pak duar. Sot ka biznesmenë shqiptarë që merren edhe me karburante, edhe me ndërtime, edhe me sigurime, edhe me udhëtime, edhe me botime, edhe me televizione, edhe me posta, edhe me përpunim bulmeti etj etj. Ashtu sikurse nga ana tjetër, nuk mund të mohohet fakti se në realitetin shqiptar ka edhe mjaft biznesmenë modernë, të cilët kanë eksploruar një fushë të caktuar, pa devijuar kurrë prej saj, cka ka sjellë që këta biznesmenë të mbeten liderë të fushave të tyre, pavarësisht prej konkurencës që shtohet. Duke iu referuar konfliktit të interesit në biznes lind natyrshëm pyetja: një tablo e tillë, pra përqëndrimi i shumë bizneseve në duar të pak njerëzve ka ardhur si rrjedhojë e aftësive të vecanta konkuruese të këtyre  apo prej arsyeve të tjera? Përgjigja e kësaj pyetjeje duhet kërkuar tek mënyra se si ka funksionuar ekonomia dhe shoqëria shqiptare në përgjithësi. Deri para pak viteve evazioni fiscal në Shqipëri ka qenë një dukuri thuajse e panjohur si term, e jo më një fenomen i luftuar ligjerisht. Deri para pak kohësh qindra milionë euro kanë ndërruar në mënyrë sistematike destinacion nga buxheti i shtetit ne duart e privatit. E gjithë kjo para e fituar në mënyrë të padrejtë dhe që në shumicën e rasteve ka qenë në sasi më e madhe se sa paraja e fituar në mënyrë klasike e të ligjshme ka qenë e gatshme për tu investuar me lehtësi në sektorë të biznesit shqiptar. Aq më tepër që edhe vetë biznesi shqiptar ka qenë në procesin e tij të strukturimit. Duke qenë fryt i  parave të lira për tu investuar, mjaft prej biznesve shqiptare rezultojne të tilla si dëshmi i prepotencës së parave të fituara padrejtësisht. Mirëpo si ide biznesi të bazuara në imitim, ka pak shanse që ato të kënaqin egoizmin e pronarëve të tyre, ndaj vjen një ditë që suksesi nuk bazohet në ligjësi klasike, sikurse është aftësia e konkurimit të ndershëm. Vendin e klasikes e zë specifikja, pra konkurimi klientelist, duke siguruar mbeshtetje politike ose duke përdoruar metoda aspak etike në biznes. Kjo është edhe një prej arsyeve kryesore që shpjegon faktin paradoksal që nga njëra anë GDP-ja rritet, kurse punësimi zbret!

 

Edhe pse ka shkuar në kufijt maksimalë të ezaurimit, niveli  i borxhit publik stimulon një pyetje carmatosëse: cfarë problem është zgjidhur një herë e mirë për Shqipërinë dhe për shqiptarët?

Shpëtim Luku

 

Prej disa kohësh dinamika e borxhit public të Shqipërisë, niveli i lartë në të cilin ai ka arritur-qeveria e kaluar e dorëzoi detyrën me 63 për qind borxh ndaj PBB- ka qenë edhe lajm, por edhe objekt debati në Shqipëri? Duhet të ketë tavan apo jo për të, a është në nivele alarmante apo nuk ka arsye për tu shqetësuar?  A duhet vijuar akoma të merret borxh apo duhet të fillojë procesi i reduktimit të tij?

Këto e të tjera pyetje si këto kanë mbisunduar në debatin. Natyrisht me protagonist pro dhe kundër. Mirëpo ka qenë një debat i cekët, pa asnjë orvatje për të rrokur thelbin e problemit, që në të vërtetë përbën edhe arsyen kryesore pse të gjithë duhet të ndjehen të shqetësuar dhe të trishtuar. Nëse borxhi publik i Shqipërisë nga 40 për qind që duhet të ishte, sipas kalkulimit të specialistëve të huaj, ka shkuar në 72 për qind , atëhere një pyetje është e pashmangshme: cfarë problemi Shqipëria mund të krenohet se e ka zgjidhur njëhere e përgjithmonë?! Dhe që për qytetarët e thjeshtë do të përbënte një argument ngushëllues mbi bazën e të cilit ata do të thonin: “vërtetë do na takojë në të ardhmen të paguajmë fatura të kripura, por ama një apo dy problem i kemi zgjidhur e skemi më nevojë të përqëndrojmë fonde e investime”?!

Është zgjidhur problemi i infrastrukturës, që ka qënë edhe sektori që ka gllabëruar fontet më të mëdha? Realiteti në të cilën ndodhet ajo nuk ta lejon një pohim të tillë. Sepse, në Shqipëri nuk ka akoma asnjë aks rrugor që të jetë i përfunduar nga pika A në pikën B. Nuk mund të shkosh në mënyrë komode as në Gjirokastër e Sarandë, as në Korcë, as në Shkodër, as në Peshkopi, as në Berat e as në Vlorë sepse kudo do të dalin segment rrugorë ndërmjetës që ta kthejnë udhëtimin në një hall të madh. Mbi 3 miliarde euro janë adresuar në këtë sector, ndërkohë që sipas Ministrit të Transporteve dhe Infrastrukturës duhen të paktën edhe rreth 2 miliardë euro të tjera për ta sjellë infrastrukturën në parametra normal.

Është zgjidhur problem i energjisë elektrike? Sigurisht që jo sepse ky sector deri pak më parë ka mbarturt një problematikë tejet të madhe me kontributin e shumë aktorëve dhe faktorëve. Qytetarët kanë patur vazhdimisht probleme me energjinë elektrike, jo më tepër sa i takon furnizimit me të, por shpërndarjes së pabarabartë të faturave, ku korrekti paguan edhe për jokorrektin! Edhe pse vend me kushte tejet të përshtatëshme, Shqipëria vazhdon të jetë akoma vend me deficit energjitik, pa arritur të ndërtojë një vepër të rëndësishme energjitike përgjatë gjithë tranzicionit. Hidrocentrali i Ashtës dhe disa investime për rritjen e kapacitetit transmetues janë shumë pak, përpara problemeve për të konkluduar se sektori energjitik është pranë zgjidhjes së problemeve një herë e mirë. Vetëm me ndërmarrjen e një reforme të thellë të Qeverisë “Rama” në këtë sector duket se disa gjëra po vihen në vijë. Por kujdes. Vetëm tani ka filluar të investohet në infrastrukturën energjitike, si në rrjetin e shpënrdarjes, pas më shumë se 40 vitesh

A mund të thuhet se bujqësia e gëzon këtë status? Pra statusin e të përkëdhelurit me investime apo statusin e sektorin ku janë adresuar një pjesë e mirë e parave të marra borxh? Sërish realiteti sugjeron përgjigjen:jo. Sepse për situatën ku ndodhet bujqësia shqiptare mjaftojnë vetëm disa kronika televizive për pëmbytjet që përsëriten në mënyrë sistematike cdo vit për të kuptuar se ato që janë dëshmi i një bujqësie të përparuar, pra kanalet vaditëse dhe ato të kullimit si dhe hidrovoret janë në më të shumtën e rasteve ose të shkatërruar ose jashtë loje. Për pasojë, fermerit shqiptar do ti duhet edhe mjaft kohë të përballet me problem me të cilat ai duket i ambientuar tashmë, por kurrë smund të flasim për bujqësi në nivele të larta.

A mund ta themi këtë për turizmin? Pra, si rezultat i borxhit të shfrenuar, a është  dizejnuar turizmi në trajtë industrie, në mënyrë që ai më pas të kontribuojë në rritjen ekonomike të vendit, në përmirësimin e bilancit financiar? A mund të thuhet pra që turizmi shqiptar tashmë ka marrë formë dhe është gati të rikthejë investimet e realizuara në të? Unë personalisht mendoj se jo. Shqipëria akoma nuk ka as bazat fillestare për një turizëm cilësor, një turizëm që do të mund ti sigurojë ekonomisë shqiptare të ardhura shtesë. Madje, edhe pse duhet të ishte një prioritet, Shqipëria rezulton me “deficit turistik”. Me shume para dalin prej qytetarëve që preferojnë të pushojnë jashtë se sa atyre që vijnë nga jashtë për të pushuar në Shqipëri

Dhe kështu mund të vazhdonim arsyetimin edhe për fusha e sektorë të tjerë. Por sado që përpiqemi, sërish, nuk na vjen ndërmend asnjë “punë e mbaruar njëherë e mirë”. Cka do të thotë se borxhi i lartë publik, ezaurimi i tij deri në nivele kritike dhe kompromentuese për të ardhmen është thjesht një dëshmi, një ekspozim i keqqeverisjeve shqiptare. Pse jo, edhe denoncim i korrupsionit në nivele alarmante. Nëse do të shpreheshim në mënyrë figurative, mënyra se si qeveria e kaluar është sjellë me borxhin public i ngjan asaj të një kryefamiljari që ka marrë kredi bankare, por  që nuk ka arritur të zgjidhe nëpërmjet saj as problemin e punësimit, as problemin e strehimit, as problemin e shkollimit të fëmijëve të tij. Shkurt, i ka bërë paratë rrush e kumbulla-thotë populli për të tilla raste.

 

 

 

Kredia problematike arrin nivelet shqetësuese. Si është krijuar ajo? Si ka funksionuar trekëndëshi vlerësues-biznesmenë –staf menaxhues i bankave? Dhe si koston e jokorrektëve e paguajnë korrektët?!

 

Nga Shpëtim Luku

Pronarit të një fabrike të tullave në Shqipëri i ra fati i keq sepse inagurimi i investimit të tij korrespondoi me tre fabrika të tjera tullash të ndërtuara brenda atij viti. E keqja u bë edhe më e madhe se investimi i këtij biznesmeni, si dhe i kolegë-konkurentëve përfaqësonte një shtim të ofertës për këtë lloj produkti bazë të ndërtimit, ndërkohë që kërkesa kishte filluar rënien e ndjeshme. Në një situatë të tillë fataliste, ku fabrika ishte e falimentuar që në startin e saj, ky biznesmen gjeti një zgjidhje. Kundrejt parave cash filloi të shesë product me 18 cent copa, ndërkohë që kostoja e fabrikave të tjera analoge, me shumë vite në treg ishte 25 cent copa. Vecse kjo nuk ishte zgjidhja magjike për tu futur në treg. Të shesësh nën kosto nuk është  një praktikë e këshillueshme pune, por ama, për një biznesmen, i cili ndër 8 milionë euro gjithsej, dëshiron të marrë në mënyrë të shpejtë 2 milionë eurot e investuara prej tij, padyshim po. Në momentin që investimi personal futet në xhep, atëhere fabrikën le ta marrë banka. Fatkeqësisht, persona që kanë ecur e vepruar në biznes me të tilla llogari janë shumë në Shqipëri.

Disa vite më parë, atëhere kur termi i kredisë së keqe apo me probleme njihej vetëm nga specialistët dhe ekspertët e ekonomisë dhe kur problemi sapo kishte filluar të ngrinte kokë parashikova publikisht se ky tregues do ta kalonte 25 për qindëshin. Dhe nuk është se këtë parashikim e bëra mbi bazën e ndonjë formule të posacme. As edhe se kisha ndonjë të dhënë specifike nga të ashtuquajturat “statistika sekrete të bankave”. Por thjesht sepse, duke qenë në kontakt të përditshëm me realitetin ekonomik në përgjithësi e atë të biznesit në vecanti, kisha rënë në gjurmët e një fenomeni shumë negativ. Bankat ishin përcaktuar si institucioni i radhës për grabitje nga ana e personave të caktuar. Sistemi bankar ose më saktë kredidhënia ishte aspekti i radhës i konkretizimit të “kapitalizmit grabitqar shqiptar”. Pas grabitjes së pronave, pas piramidave që zhvatën e tjetërsuan 1.2 miliardë dollar, pas evazionit fiscal e kontrabandës i erdhi radha e bankave të kishin vëmëndjen  grabitqarëve. Tashmë që vërtet kredia me probleme e ka kaluar nivelin e 25 për qind dhe me këtë nivel Shqipëria i kalon të gjitha vendet e rajonit pyetja bazë që duhet bërë është kjo: cfarë i ka ndodhur objektivisht dhe specifikisht vendit tonë?

Ka ekonominë në krizë? Në krizë janë të gjitha vendet e rajonit. Ka rritje ekonomike të vogel? E tillë ka qenë ajo edhe në vendet e rajonit. Pse atëhere, Shqipëria ka një nivel kaq të lartë të kredisë me probleme? Tregues ky që pastaj ka frenuar bankat dhe i ka shndërruar ato nga institucione që duhet të kontribuojnë në zhvillimin ekonomik dhe rritje e PBB-së në institucione thjesht “strehuese parash?

Gjithcka pra lidhet me faktin se bankat gjatë procesit të seleksionimit të kandidatëve për kreditim kanë gabuar objektivisht dhe subjektivisht. Është e natyrshme që gjatë procesit të ketë edhe gabime që vijnë nga paaftësia, perceptimi e kalkulimet e gabuara,  gjykimi jo i thelluar mbi idenë e biznesit të paraqitur për mbështetje, mirëpo ajo që është e pafalshme lidhet me “gabimet me dashje”. Me ato “gabime” që kanë konkretizuar dhe ekspozuar korrupsionin në sistemin bankar. Me ato gabime që janë fryt i bashkëpunimit perfekt të një trekëndëshi  ku kanë bërë pjesë përfituesit e kredisë, vlerësuesit e kolateralit dhe stafi menaxhues i bankave. Gjetja e një prone si kolateral konform praktikës klasike bankare ishte detyra i personit kredikërkues. Ndërsa vlerësimi i egzagjeruar i pronës me qëllime përfitimi spekulativ ishte detyra e vlerësuesve të kolateraleve. Ndërkohë, analistët e kredisë dhe drejtuesit e bankave kishin për detyrë të mbyllnin sytë përballë fakteve të cuditshme si psh kur një pronë, e cila faktikisht mund të vlente 1 milionë euro ishte vlerësuar 4 milionë euro. E kështu, nëpërmjet kësaj mënyre të vepruari, nëpërmjet praktikave të rregullta formale,  u përgatit gradualisht ai fenomen, i cili sot është shqetësues për të gjithë. Për ekonominë në tërësi, sepse ajo nuk po merr impulse e duhura financiare, aq të nevojshme për zhvillimin ekonomik. Për biznesmenë të ndryshëm, të cilët, tashmë përballen me skepticizmin dhe ngurrimin e bankave, me  procedura tejet të shtrenguara prej tyre, pikërisht se këto të fundit reflektojnë pësimin e mëparshëm. Por edhe për atë kategori biznesmenësh që janë klientë korrektë të bankave, por që nëpërmjet korrektesës së tyre duhet të kompesojnë edhe deficitet e krijuara nga klientët jokorrektë. Vetë fakti që bankat shqiptare me afro 25 për qind të kredisë me problem regjistrojnë një fitim të përgjithshëm prej afro 65 milionë euro duket paradoksal, por që në fund të fundit shpjegohet edhe me përqindjet relativisht të larta të interest që ato aplikojnë për kreditë. Por edhe për vetë bankat moskthimi I kredive është një problem  madh pasi në kasafortat e të cilëve mungojnë shuma të konsiderueshme. Përfitimi i shumave të caktuara prej bankave ka qenë në jo pak raste qëllim në vetëvete , i realizuar me strategji nga ana e personave të caktuar. Nëse sot themi se kredia me probleme është mbi 25 për qind dhe kredia pa shpresë kthimi rreth 300 milionë euro, kjo më shumë se sa dështim objektiv në biznes është një grabitje e paramenduar e bankave. Edhe vetë bankat ato që tashmë janë të bindura për këtë mashtrim. Sepse prona, për të cilat dikur janë dhënë shuma të mëdha, nuk po arrijnë të rikthejnë prej nxjerrjes në shitje sa 20-30 për qind të saj. 13 milionë euro kredi në banka kam, të bëjnë ctë duan-thoshte diku në public një biznesmen. I cili në mënyrën më të mirë të mundshme, në mënyrën më përfaqësuese të mundshme paramendimin dhe prapamendimin se si është vepruar me kredinë bankare. Grabitësit e bankave janë të njohur. Ato janë në mes nesh, hiqen biznesmene të nderuar, dihet me cmerren e crentabilitet kanë, egzistojnë në regjistrat bankarë në trajtën e personave që kanë shuma marramendëse detyrime por edhe paaftësi kthyese. Të njohur janë edhe për publikun prej përfoljeve e e perceptimeve. Por nëse janë të “panjohur” zyrtarisht, kjo i dedikohet vetëm “sekretit bankar”

Të falimentuar, por të pasur!!

Si shpjegohet paradoksi: biznesmenë të dështuar, por njerëz të pasur?! Cilat janë mënyrat nëpërmjet të cilave është krijuar ky tip? Dhe si mund të veprohet që ai të vijë duke u rralluar e jo duke u masivizuar?!

 

Shpëtim Luku

 

Normalisht ata duhet të ishin njerëz fatkeqë, njerëz të dëshpëruar, të zhytur në halle të panumurta, njerëz që duhej ta vinin rrallë buzën në gaz prej së keqes që i ka gjetur. Duhet të ishin njerëz me lëvizje të kufizuara, njerëz të përndjekur nga ligji dhe institucionet përkatëse. Mirëpo, në të kundërt me këtë, ata janë persona të lumtur, plot gaz e hare, persona që shijojnë lumturinë e tyre, persona që demonstrojnë vetëkënaqësinë e tyre. Për faktin e thjeshte se, ndonëse aktvitetet me të cilat janë marrë kanë falimentuar, ata tashmë janë njerëz të pasur. Personi më domethënës dhe ilustruesi më i mirë i kësaj kategorie është Rezart Taci. Me tre kompani, në listën organeve tatimore prej 170 kompanish të falimentuara, ai sërish bëhet personazh nëpërmjet ekpit të Parmës në Itali. Një ekip Italian që ndodhet në vështirësi të mëdha financiare e Taci- sic thuhet e shkruhet ka blerë të drejtën për të investuar e menaxhuar atë.

Në realitetin e biznesit shqiptar personat që janë të falimentuar si biznesmenë, por që janë të pasur si individë janë të shumtë. Ata që i kanë mbyllur aktivitetet e tyre në saj të “falimentimit” janë më të dukshmit pasi ka edhe një kategori tjetër biznesmenësh, të cilët faktikisht janë të falimentuar nëse merr parasysh detyrimet që atyre iu duhet të përballojnë. Ndaj pa u zgjatur shumë të identikitin e këtij tipi biznesmeni, duhet thënë se tre janë mënyrat se si është krijuar njeriu që mishëron paradoksin: i falimentuar, por i pasur.

E para janë kreditë. Shumë nga këta persona rezultojnë me kredi të mëdha të marra në sistemin bankar. Nëse ky sistem kontabilizon sot rreth 1 miliard euro kredi të keqe, nga të cilat, mbi 300 milionë janë kredi pa shpresë kthimi, “personat e pasur, por të falimentuar” kanë një pjesë të madhe të tij. Nëse kemi thënë herë tjetër se në një farë mënyre kreditë e këqija janë në këtë nivel që janë, jo prej kalkulimeve të gabuara të bankës në tërësinë e saj, por si pasojë e funksionimit të trekëndëshit korruptiv: biznesmene-vlerësues pasurie-staf menaxhues i bankave, kjo do të thotë se ky tip biznesmeni ka qenë tejet aktiv në këtë veprimtari të dëmshme. Dhe kreditë e përfituara nga biznesmeni nëpërmjet pronave me vlerë të egzagjeruar nuk kanë bërë gjë tjetër vecse kanë fryrë llogaritë personale të tij. E gjithë kjo lloj marrëdhënie ka qenë e paramenduar. Në momentin e parë që ata do të ekspozoheshin përpara pamundësisë për të likujduar kredinë, bankat ishin të lira të vinin dorë mbi barrët hipotekore të tyre, vecse tashmë me vlerën që ia përcaktonte tregu e që afërmendsh është shumë herë më e ulët se sa kredia e akorduar.

Mënyra e dytë e krjimit të individit të pasur, por biznesmenit të falimentuar ka qenë mospagimi i detyrimeve fiskale. Ose e thënë ndryshe krijimi i borxheve tatimore e doganore. Në të gjitha rastet e deritanishme të falimentimit( flasim për subjekte me peshë) ka rezultuar se ata kanë arritur të akumulojnë detyrime të mëdha të papaguara kundrejt shtetit. Derisa ka ardhur një moment ku atyre më mirë iu ka leverdisur të mbyllin aktivitetin se sa të paguajnë atë detyrim të toleruar, sigurisht kundrejt korruptimit të atyre që e kanë lejuar. Ndaj, nënshkrimi i marrëveshjes ndërmjet Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve dhe asaj të Doganave për të bllokuar subjekte që rezultojnë debitorë karshi shtetit është një marrëveshje që duhet përshëndetur.

Mënyra e tretë, është krijimi i borxheve të mëdha tek të tretët. Një biznes realizohet nëpërmjet  një marrëdhënieje  me subjekte të tjera. Në Shqipëria ka egzistuar klima e mirëbesimit me hir apo pahir. Pra ka egzistuar kjo klimë edhe si rrjedhojë e cilësive individiale të drejtuesit të kompanisë, por edhe si pasojë e veshtirësive për treg të kompanive të ndryshme. Shembulli tipik janë kompanitë që funksionojnë në fushën e ndërtimit, ku pothuaj të gjitha ndërtimet realizohen nëpërmjet marrëdhënieve të tipit klering. Por ka edhe raste të shumta kur subjekte privatë kanë krijuar borxhe nga furnitorët e tyre publikë apo sic është rasti i një kommpanie ajrore të falimetuar, e cila krijuar borxhe të shumta nëpërmjet tarifave aeroportuale në një sërë aeroportesh të Italisë. Kur vjen koha kur “pilafi smban më ujë”, pra koha kur detyrimet duhen paguar sepse nuk lejohet më veprimtari e mëtejshme, atëhere veprimi i parë që i vjen ndërmend këtij tipi biznesmeni është që të deklarojë faliment të kompanisë. Por kjo sdo të thotë se ai tashmë është njeri i varfër. Fitimet klasike te siguruara nga aktiviteti i kompanisë përsa kohë spaguante detyrimet si dhe fitimet specifike nga mënyrat e lartpërmendura i kanë shndërruar tashmë ata në persona që fluturojnë në “qiellin e shtatë”. Që kjo kategori, të mos vijë duke u shtuar, por të rrallohet janë të nevojshme dy veprime. Së pari, respektimi me përpikmëri I ligjit të falimentit dhe moslejimi i detyrimeve të papaguara nga ana e shtetit dhe nga ana tjetër, lidhja e falimentit të subjektit me emrin e personit zotërues dhe të familjarëve të tij. Nuk po marrim shembull nga ndonjë vend i zhvilluar, por po shkojmë në Moldavi. Pra në një vend që për shqiptarët shërben gabimisht si shembull ngushëllimi i tipit: ka edhe më keq se ne. Në këtë ish-republikë ruse të falimentoje ishe një veprim me shumë pasoja sepse që nga casti i shpalljes së falimentit, pronari apo pronarët e kompanisë së falimentuar si dhe familjarët e tyre ishin në fokusin e institucioneve të ndryshme shtetërore për veprimet e mëtejshme të tyre.