Month: January 2024

Shpëtim Luku

Xiao Min ishte një biznesmen kinez, i cili merrej me biznesin e tregtimit të veshjeve tekstile në Shqipëri  deri para vitit 2010, përpara se të transferohej në Maqedoninë e Veriut. Duke qenë se importonte veshje të gatshme nga Kina, shpesh herë i dilnin probleme me doganat dhe jo pak herë preferonte të mi tregonte mua këto shqetësime që i krijonin ato.

“Po pse të hapin kaq shumë punë doganat, Xiao Min”, e pyeta një ditë. Dhe biznesmeni kinez, i cili shquhej edhe për sens humori, u përgjigj duke më treguar një histori.

“Gruaja e Ministrit të Financave martonte vëllain. Dhe e pyet burrin e saj, pra Ministrin: cfarë dhurate do ti bëjmë vëllait tim, se ti e di, unë vetëm atë vëlla kam.

I blejmë një makinë, iu përgjigj burri.

Një dhuratë kaq të vogël për vëllain tim të vetëm do të bësh ti, ia ktheu gruaja.

Epo mirë, i blejmë një apartament, hodhi propozimin tjetër, burri ministër.

Me një dhuratë kaq modeste do ta kalosh ti një eveniment kaq të rëndësishëm, sikurse është martesa e vëllait tim të vetëm, kundërshtoi sërish e zemëruar gruaja.

Epo mirë, po i bëj  dhuratë një emërim në doganë, i tha burri.

Kështu po, pranoi gruaja e kënaqur tej mase”.

Pavarësisht trajtës së barcaletës që ka kjo histori, ajo përmban edhe doza realizmi. Nuk është larg realitetit që kanë manifestuar doganat. Sepse ishte një kohë, kur emërimi në doganë perbente ëndërr për shumë e shumë persona. Ishte një kohë kur emërimi në doganë ishte qëllim dhe synim i mjaft njerëzve. Dhe jo për efekt përmbushjeje profesionale, jo sepse ajo përfaqësonte punën që dinin të bënin më mirë personat  që e aspironin atë. Por sepse dogana ishte vendi, për të cilin egzistonte, nami, perceptimi  dhe pretendimi i të bërit të pasur brenda një kohe të shkurtër. Ishte pra vendi i punës që të krijonte mundësi që nëpërmjet disa viteve të realizoje një pasuri, që me punë të ndershme as që mendohej se mund të bëhej. Dhe nuk ishte pa baza ky pretendim. Doganat kanë qenë për një kohë të gjatë institucionet nga ku fironin shuma kolosale financiare, që në fakt duhet të përfundonin në buxhetin e shtetit. Doganat kanë qenë për një kohë të gjatë, me  “ porta të shqyera”, ku sasi  të mëdha karburantesh, cigaresh, kafeje apo pije alkolike, pra ato mallra që ishin me akcizë të lartë,  avullonin nëpërmjet një aktiviteti që quhet kontrabandë. Dhe i gjithë ky proces devijimi shumash të mëdha financiare, nga buxheti i shtetit në llogari privatësh, i gjithë ky krim ekonomik, nuk mund të bëhej pa bashkëpunimin e personelit të doganave. Ishte një bashkëpunim kriminal, ku biznesmeni përfitonte shuma të mëdha, të cilat, në të vërtetë, duhet ti derdhte në buxhet, kurse doganieri merrte përfitimin e tij për krijimin e kushteve, i vetëdijshëm për dëmin ekonomik që i shkaktonte buxhetit të shtetit. Gjatë kësaj periudhe, doganierët ishin të korruptuar realisht.

Me kalimin e viteve kontrabanda klasike në sasi të mëdha, e realizuar direkt në port, ku mallrat shkarkoheshin, por nuk deklaroheshin e regjistroheshin, “u vjetërua” si metodë, për tia lënë vendin formave më të sofistikuara. Reformat dhe investimet në teknologji e reduktuan së tepërmi këtë formë të krimit ekonomik. Për rrjedhojë doganiret u zhveshën nga një kompetencë e vyer, që ata e përdornin, për interesa private.  Por megjithëse në dogana janë realizuar reformat të rëndësishme, shoqëruar gjithashtu me zhvillime pozitive, sërish, doganieri shqiptar përfaqëson një kategori punonjësish me shanse të mëdha korruptimi. Pra doganieri shqiptar është një i korruptuar potencial, që nëse i krijohen kushtet ai kthehet në një i korruptuar real.  Përse ndodh kjo? Përse doganierët riskojnë kaq shumë, në emër të përfitimeve të vogla, duke bashkëpunuar me tregtarë të vegjël që përpiqen të kalojnë pa regjistruar sasitë e tyre të mallrave?  Faktorët mund të jenë disa, por më kryesorja, që përbën edhe arsyen e këtij shkrimi, lidhet me faktin se tashmë doganieri shqiptar përfaqëson një kategori nëpunësi që paguhet keq. Deri para pak muajsh një doganier me mbi 20 vite pune në këtë profesion paguhej pak më shumë se 60 mijë lekë  në muaj dhe vetëm tani paga e tyre, me gjithë vjetërsinë në punë, ka shkuar rreth 85 mijë lekë në muaj. Është një nivel page poshtë asaj që marrin homologët e tyre në vende të tjera. Por në rastin e doganierit nuk bëhet fjalë për një nëpunës të zakonshëm, ndonëse trajtohet si e tillë. Trupa prej 1000 vetësh e doganës shqiptare ka një detyrë tejet të rëndësishme, pasi ajo vjel nëpërmjet punës së saj rreth 60 për qind të të ardhurave fiskale të shtetit. Rritja e pagave të tyre deri në nivele të kënaqshme, deri në nivele kur një doganier, nëpërmjet pushimit nga puna në rast abuzimi të detyrës, të ketë se ctë humbasë, mundet ta reduktojë ndjeshëm tendencën korruptive të tyre. Mirëpo pa ndodhur kjo e deri kur të ndodhë kjo, po qe se do të ndodhë, njoftime të tilla si ai i para disa ditëve për arrestime doganierësh do të jenë të zakonshme.

SHPETIM LUKU/ Propozimi i Sokol Krajës dhe mëkatet e biznesit

Ditët, muaj dhe vitet kalojnë dhe problematika më të cilën haset biznesi shqiptar sa I takon fuqisë punëtore së vjen dhe bëhet më e mprehtë. Dhe sa më shumë majiset, aq më të mëdha bëhet edhe përpjkjet e biznesit për të gjëtur zgjidhjet përkatëse. Sokol Kraja, Pronari i kompanisë “Capital Resources” i kërkoi shtetit në një emission televiziv të para pak kohëve hapjen e ambasadave në shtetet të tilla si Bangladeshi, Pakistani etj, me qëllim që të lehtëshen mundësitë për sigurim të fuqisë punëtore conform rregullave. Është një propozim disi i ciltër i zotit Kraja, në funksion të reduktimit të së keqes që ka zenë biznesin shqiptar me pamundësinë për të siguruar fuqi të re punëtore apo për të mbajtur ata që kanë aktualisht. Themi është propozim i ciltër, pasi ky problem nuk lindi si rrufe në qiell të hapur, por ai është “gatuar” ndër vite nga vetë biznesmënët, të cilët sot vjelin frytet e hidhura të asaj cka kanë kultivuar ndër vite. Vetë Sokol Kraja njihet si biznesmen korrekt dhe përvëc perceptimit janë edhe treguesit e performancës së kompanisë “Capital Resources” që e prezantojnë të tillë.  Gjatë vitit 2022, për 164 punonjësit e kompanisë u përdor një fond pagash prej afro 147 milionë lekë. Cka do të thotë se cdo punonjësi i takoi mesatarisht një fond vjetor page rreth 900 mijë lekë. Ose ndryshe një pagë mesatare mujore që po i afrohet 80 mijë lekëve. E krahasuar me atë të një viti më parë, paga e cdo punonjësi u rrit mesatarisht me 200 mijë lekë në vit. Dëshira për të rritur pagat mund të jetë edhe më e madhe nga ana e drejtuesve të kompanisë, por rezultati financiar i saj aq lejon. Por problemi është se shumë e shumë biznesmenë shqiptarë as kanë qenë e as janë korrekt, të arsyeshëm dhe të drejtë me punonjësit e tyre. Shumë prej tyre kanë mëkate karshi punonjësve.  Dhe dy janë drejtimet ku është manifestuar në vite kjo moskorrektesë deri në nivelet e krimit ekonomik.

E para është puna e zezë. Pa menduar se koha kalon për cdokënd, pa menduar se vjen një ditë dhe punonjësit e tyre do të plaken, biznesi shqiptar ka aplikuar ndër vite punën e zezë. Duke bërë që nga njëra anë të mos derdhë kontributet e sigurimeve shoqërore të punonjësve të tyre, gjë që ka sjellë dëmtimin dhe dështimin e skemës së sigurimeve shoqërore në Shqipëri. Ndërsa para vitit 1990, për cdo përfitues kishte mbi 4 kontribues, pas viteve 90, puna e zezë solli degradimin e skemës, duke bërë që raporti përfiturs-kontribues të “saldohet” prej vitesh në 1:1. Pra për cdo përfitues të kemi një kontribues. Si rezultat i vjedhjes se kontributeve shoqërore, buxheti i shtetit ka subvencionuar cdo vit shuma kolosale parash, të cilat, në rast mosdështimi të skemës do të përdoreshin në sektorë të tjerë. Kjo është edhe një nga arsyet kryesore se pse pensionet në Shqipëri kanë qenë dhe janë në nivele ulëta dhe kjo është gjithashtu edhe arsyeja që shpjegon se pse ato së fundmi vetëm indeksohen në raport me inflacionin, por nuk rriten asgjë.

Përvec rënies në qafë që iu bën pensionistëve të sotëm, puna e zezë, e cila, sipas raporteve të institucioneve ndërkombëtare është  në Shqipëri sa dyfishi i vendeve të tjera, ka “meritën” edhe të krijimit të një brezi akoma më të mjerë “pensionistësh”. Të cilët do të jenë të tillë, vetëm sa i takon moshës, por jo përfitimit të një pensioni të denjë sepse puna e tyre nuk figuron kurrkund. E pra, a ka mëkat më të madh se sa një biznesmen të numërojë milionat, duke krijuar ndërkohë një ushtri me viktima të tilla sociale.

 Mëkati i dytë i biznesit shqiptar në raport me të punësuarit e tij është puna e papaguar ose më saktë, puna e mos paguar sa duhet. Duke vazhduar kështu prirjen e hershme të tij për të siguruar fitime ekstra edhe në kurriz të pagave të punonjësve. Që jo vetëm nuk kanë qenë e nuk janë dinjitoze, por nuk mund të sigurojnë as një jetesë modeste, pa problem bazike të të punësuarve.

Sepse nuk ka asnjë shpjegim tjetër që një kompani private profesionale, e cila siguron një fitim prej 4.5 milionë eurosh në vitin 2022, të destinojë për 155 punonjësit e saj vetëm një fond pagash prej 74 milionë lekë. Ose rreth 460 mijë lekë në vit për punonjës. Dy janë mundësitë në këtë rast. Ose kjo kompani ka zgjedhur profesionistët më të urtë e më të bindur në rruzullqë pranojnë të punojnë karshi një rroge mujore prej më pak se 40 mijë lekë ose ajo deklaron pagat minimale të tyre, mbi bazën e të cilave bën edhe pagesat e kontributeve shoqërore. Por që në të dy rastet kompani është mëkatare.

Vetëm së fundmi paga mesatare bruto është rritur në sektorin privat duke shkuar në 618 euro, ndërkohë që ajo në shtet ka kapur nivelin e 770 eurove. Të gjitha këto, pra edhe niveli i pagës, edhe sigurimet shoqërore të paguara në nivele minimale e kanë bërë sektorin privat të papreferuar në raport me shtetin për punë që mund të aplikohen edhe në shtet, edhe në privat.

Ja pra pse bizneset shqiptare vuajnë tashmë pasojat e një plage, për të cilën kanë kontribuar edhe vetë.