Month: October 2023

Shpëtim Luku

Kur sektori i ndërtimit pësoi një tkurrje të ndjeshme para disa vitesh, si rezultat i faktorëve të ndryshëm, industria shqiptare e qeramikës e gjeti shpëtimin në eksport. Në vendet e rajonit, ku më kryesori ishte pa dyshim Kosova. Puna arriti deri atje sa sasia e produktit shqiptar të tullave që shkonte në Kosovë përbënte edhe 40 për qind të totalit të prodhimit vjetor të tyre. Prodhuesit kosovarë të këtij produkti u gjendën në vështirësi të madhe nga vërshimi i tullës “made in Albania” në territorin e tyre, ndaj dhe filluan ankesat e shumta në qeverinë e kohës, duke kërkuar në mënyrë disi absurde edhe për politikë proteksioniste ndaj produktit të Shqipërisë. Në një takim të zhvilluar atë kohë ndërmjet disa prodhuesve vendas dhe ministres së atëhershme  mori pjesë edhe njëri prej prodhuesve më të mëdhenj shqiptar të qeramikës, pronari i kompanisë “Kid-Alb”, Asllan Baraj. Ai iu shpjegoi situatën kolegëve të tij kosovarë, duke bërë një retrospektivë që edhe industria shqiptare e qeramikës e kishte kaluar këtë  kohë të vështirë, shkaktuar nga produkti i importit i ardhur kryesisht nga Greqia. “Mirëpo biznesmenët shqiptarë të këtij sektori investuan në teknologji bashkëkohore, optimizuan kostot, rritën aftësitë konkuruese dhe për rrjedhojë importi i produkteve të kësaj natyre tashmë është zero”, iu tha ai biznesmenëve kosovarë të këtij sektori.

“Ndaj edhe ju, investoni, ulni kostot, konkuroni e mos u ankoni e kërkoni proteksion nga ana e shtetit tuaj”, iu  tregoi ai “recetën” për të patur sukses.

Kjo histori ka ndodhur vite më parë, mirëpo tani është e vërtetë që tulla e Shqipërisë është “zbuar” nga Kosova. Jo sepse prodhuesit kosovarë vepruan, ashtu sikurse iu sugjeroi homologu i tyre nga Shqipëria. Pra, jo se realizuan investime bashkëkohore në teknologji, jo se rritën produktivitetin. Asgjë nuk ka ndryshuar për prodhuesit kosovarë, por për këtë realitet të ri ka ndikuar sjellja në sense të ndryshme e qeverive përkatëse. Prodhuesit kosovarë e kanë fituar “luftën e tullave” me ata të Shqipërisë pasi shumë prej komponentëve që përbëjnë koston në realizimin e këtjj produkti janë në vlera më të ulta se sa në vendin tonë. Fabrikat e prodhimit të tullave janë konsumatorë të mëdhenj të energjisë elektrike dhe në Kosovë ajo është 6 cent për Kilovat/orë, kurse në Shqipëri 9 cent për kilovat/orë.

Më lirë është edhe qymyri që përdoret në këtë industri. Edhe pagat janë disi më të ulta në Kosovë se sa në Shqipëri. Paga mësatare bruto në Kosovë është 530 euro, kurse në Shqipëri 580 euro. Diferenca të mëdha ka në cmimin e karburantit. Në kosovë rreth 1.6 euro litri, kurse në Shqipëri 1.9 euro litri.

Nga ana tjetër prodhuesit shqiptarë nëse duan të eksportojnë kanë edhe disa kosto shtesë sikurse janë ato të skanimit të doganë, cka e rëndon më tej koston e dërgimit të produktit në tregun ku eksportohet. Dhe si për ti vënë kapak është edhe kursi i këmbimit të euros, më saktë zhvlerësimi i euros. Nëse prodhuesit shqiptarë të tullave do të cojnë produktin e tyre në Kosovë, atëhere duhet ta reflektojnë këtë ndryshim kursi. Por ky mbetet thjesht një reagim teorik, pasi e vërteta e fundit është se me gjithë këta faktorë kundër, ata e kanë të pamundur të dërgojnë tashmë produktet e tyre në tregun Kosovar. Pavarësisht se statistikat e INSTAT tregojnë për një rritje orej 13 për qind të eksporteve në Kosovë, ku dominojnë matërialet e ndërtimit, tullat kanë kohë që e kanë humbur kontributin e tyre në këtë rritje, pasi prania e tyre në atë treg është zero. “Luftën e tullave” e fitoi pra Kosova. Ose më saktë, qeveria e Kosovës ndaj asaj të Shqipërisë.

Shpëtim Luku

“Gjonaj Group” është një bashkësi kompanish, ku pērmenden disa kompani si Info-Telecom, Enertrade, Promarketing, Digicom, Probroker etj. Natyrisht, Info-Telekomi është ajo që i ka paraprirë krijimit të grupit. Sepse, me sukseset e njëpasnjëshme që nga viti 2009 kur është krijuar e në vazhdim, ajo ka ndihmuar në krijimin e rrethanave të nevojshme, në krijimin e atmosferës së duhur, të rritjes së entuziazmit tek krijuesi i saj, Marin Gjonaj, që ai ti futet edhe sipërmarrjeve të tjera. Sikurse ka ndodhur realisht gjatë këtyre viteve. Vërtet Info-Telecom ka rrokur sukses vit pas viti, por ajo performancë që ka regjistruar gjatë vitit 2022 është kulminantja e saj përgjatë 13 viteve aktivitet. Këtë e konfirmojnë edhe shifrat. Me 28 miliarde lekë xhiro Info-Telecom ishte kompania numur 6 sa i takon madhesise se biznesit, me një rritje prej 10 miliarde lekë krahasuar me vitin paraardhës. I mbarë ka qenë viti 2022 edhe sa i takon përfitueshmërisë së kompanisë. Mbi 1.2 miliardë lekët fitim i siguruar para tatimit, i garantuan kompanisë vendin e 27, ndër 200 kompanitë më të suksesshme shqiptare. Edhe dinamika e rritjes së fitimit nga viti paraardhës është impresionuese sepse janë rreth 460 milionë lekë më shumë fitim. Rikujtojmë së aktiviteti kryesor i Info-Telecom është shitja e sistemeve të telekomunikaionit si SS7 Fireëall, SMSC, Omnichannel dhe shërbimet e shumicës me operatorë celulare në gjithë botën, si Orange, Telecom Italia, MTN Group, Bigo, VOD Group etj. Shërbimet e shumicës janë Roaming Data, A2P SMS, International Voice, Signaling and Fireëall Managed Services  etj

Por sikurse e thamë edhe më lart, suksesi për Info-Telecom-in është tashmë rutinë, kurse supriza e vërtetë në gjirin e “Gjonaj Group” është Enertrade, e cila ka regjistruar vitin e kaluar një performancë fantastike. Fillimi i luftës në Ukrainë nga Rusia bëri që cmimi i energjisë elektrike të arrijë kuota strasferike duke arritur dhe cmimin 1000 euro për MËh në bursën hungareze , 10 here me shume se cmimi aktual. Për kompanitë që merren me importin e energjisë elektrike në tregje ndërkombëtare kjo ishte një thikë me dy presa sidomos kompanite e energjise qe meren me retail. Ishte një situatë, ku në varësi të manovrimeve, në varësi të mënyrës së lidhjes së kontratave ose kriza përkthehej në mundësi përfitimi ose ajo mund të të godiste në mënyrë të tmerrshme. Por duke qenë se ENER TRADE është e fokusuar vetëm ne tregtimin me shumicë të energjisë elektrike në të gjitha shtetet e Ballkanit ka ditur të orientohet mirë në situatën e re të krijuar. Për rrjedhojë ka marrë edhe përfitimet përkatëse, në një aktivitet që kapërceu nga 17 miliardë lekë në vitin 2021, në 42 miliardë lekë në vitin pasaardhës. Pra në vitin e krizës ku cmimi i energjisë kapi shifra rekord edhe fitimi prej 1.6 miliardë lekë i kompanisë e konfirmon konkluzionin e mësipërm rreth ecurisë së ENER Trade. Vendi i 11 ndër më të mëdhenjtë e biznesit shqiptar si dhe vendi i 20-të ndër më të suksesshmit e biznesit shqiptar e prezanton ENER Trade-in tashmë një fuqi reale në tregun e energjisë elektrike.

“Ener Trade” sh.p.k , u themelua në vitin 2018 , me nje kapital tërësisht shqiptar. Zhvillimi i saj gjatë vitit 2021 dhe 2022 e ka vendosur tashmë kompaninë në krye të listës së kompanive në sektorin e tregtimit të energjisë në Shqiperi. Progresi në performancën operative dhe financiare është rezultati i aftësive menaxheriale dhe teknike të demonstruara nga stafi lokal dhe nderkombetar si dhe eksperienes nderkombetare te grupit.

Nëpërmjet licencës për tregtimin e energjisë elektrike dhënë nga Enti Rregullator i Energjisë nr. 430 datë 26.10.2018 Shoqëria Ener Trade, kryen transaksione të blerjes dhe shitjes së energjisë në tregje të rëndësishme brenda dhe jashtë territorit të RSh., ka lidhur marrëveshje bashkëpunimi me kompani publike në Shqipëri, Bullgari, Greqi, Hungari etj dhe kërkon të strukturojë aktivitetin tregtar me lidhjen e kontratave afatgjatë që garantojnë një shkallë të lartë sigurie.

Shoqëria ka një themel të fortë për rritje të metejshme, duke e bazuar në qëndrueshmërinë financiare dhe në aftësinë për të patur një përfitueshmëri të qëndrueshme në treg. Shoqëria zotëron njohuritë dhe kapacitetet për të arritur qëllimet ambicioze dhe për t’u njohur si kompani lider në tregun e energjisë elektrike. Është e përgjegjshme ndaj burimeve njerëzoreduke treguar respekt, kujdes ndaj punonjësve dhe duke krijuar një ambjent pune të karakterizuar nga barazia, diversiteti rajonal dhe respekti i ndërsjelltë si dhe ku çdokush do të kontribuojë në suksesin e biznesit.

Kurse  Profesional Marketing,  është një  kompani, pjesë e grupit, e cila nuk po përjeton ndonjë periudhë shkëlqyese në veprimtarinë e saj. Aq më tepër që sërish  aktiviteti i kompanisë, krahasuar me vitin paraardhës ka ardhur sërish me ulje, por që sidoqoftë, ajo vazhdon të mbetet një kompani me ndikim social, për vetë natyrën e veprimtarisë që ka ajo.

Digicom me mbi 30 mije abonente është rritur me 20 për qind krahasuar me vitin paraardhës, e po kështu edhe fitimi i saj, atëhere kjo situatë nuk ka se si të mos gëzojë aksionerin e saj. Marin Gjonaj si themeluesi i Digicom ne 2014, shiti 85% te aksioneve tek ATU ne 2019 duke qendruar ende aksioner me 15% te kuotave te Digicom.

Ndërkohë që pjesë e grupit është bërë prej pak vitesh edhe ProBroker, një kompani Real Estate ndryshe. Probroker e fokusuar në investime dhe blerje/shitje vetëm të portofolit saj të investimeve  është një model biznesi ndryshe nga agjensite e ndryshme të Real Estate në vend dhe nuk ka fokus në ndërmjetesime.

Gjonaj Group  është bërë ai realitet që është sot, sepse biznesmeni Marin Gjonaj nuk mjaftohet kurrë me cfarë ka arritur. Ai e mban në mbikqyrje të vazhdueshme situatën në biznesin shqiptar, për të identifikuar mundësi të tjera sipërmarrjeje. Tashmë në rrjetet sociale është një shprehje interesi nga Gjonaj Group për projekte fotovoltaikë cka është një tjetër tregues i stadit ku ka arritur ky grup.

Kështu ka vepruar derisa këtu ku ka arritur, kështu do të veprojë sigurisht edhe në të ardhmen. Aq më tepër kur bëhet fjalë për një biznesmen të gjeneratës së re, por që tashmë plot 13 vite në fushen e sipërmarrjes së biznesit të madh.

Shpëtim Luku

Edhe pse ka ikur që i vogël nga vendlindja, sytë, mendja dhe zemra e tij i  mbeten gjithmonë atje.

Edhe pse pjesën më të madhe të jetës e ka kaluar larg saj,  ai ka qenë dhe mbetet krenar për vendlindjen e tij. Dhe jo vetëm kaq, por ka bërë gjithcka për ta ekspozuar dhe promovuar këtë fakt. Përpara disa viteve e mori ekipin e basketbollit të Valbonës dhe me “prepotencën” e financimeve private e shpalli kampion kombëtar disa vite. Ndonëse Tropoja nuk është shquar ndonjëherë për konkrueshmëri në nivele të larta në basketboll.

Megjithëse prej afro 30 vitesh ai është një biznesmen i suksesshëm në rang vendi, e ka quajtur gjithmonë obligim të investojë edhe në zonën e tij të vendlindjes. Avni Ponari nuk ndjehej rehat derisa në momentin kur nisi ndërtimin e një hoteli luksoz në zonën e Valbonës. I bindur se ajo është zona më e bukur jo vetëm e Shqipërisë, por edhe e Europës, ai iu fut punës që një zone të tillë aq të bukur, aq piktoreske, aq tunduese e ndjellëse  për  turistët  vendas e të huaj ti shtonte një strukturë akomodimi të denjë për nivelin e bukurisë së saj. Dhe nuk është se nuk i ka bërë mirë llogaritë e kalkulimet e biznesit. Turistët sa vijnë e shtohen në Valbonë dhe hoteli e ka padyshim  të zgjidhur problemin e klientelës.  Ashtu sikurse edhe klientët  që duan standart të lartë akomodimi e kanë një alternativë të tillë. Edhe problemin e financimit të një hoteli, kostoja e të cilit ka shkuar 5-6 milionë euro e kishte të zgjidhur. Ndaj, nëpërmjet një pune të lodhshme, ku mungesa e njerëzve, mosorganizimi  i duhur i kompanive kontraktuese ishin faktori kryesor i vonesës së ndërtimit të tij, më në fund erdhi dita që hoteli përfundoi. Mirëpo, ndërsa kishte përllogaritur e parashikuar gjithcka, qoftë edhe pengesat në ndërtimin e tij, Avni Ponarin  e tradhëtoi në planet  si investitor dicka që as i kishte shkuar ndër mend. Dicka që do të shndërrohej në shkakun kryesor pse hoteli nuk është hapur e nuk mund të hapet, ndonëse ka përfunduar. Dhe kjo lidhet me zonën ku është ndërtuar ai. Infrastruktura e transmetimit të energjisë elektrike në këtë zonë është e vjetëruar dhe e amortizuar ndjeshëm dhe ajo nuk garanton asgjë. Sikurse është e lehtë të merret me mend, se ikja e dritave sa herë që fillon një puhizë e lehtë ere është në kontradiktë të madhe me standartet e hotelit. Ndaj vendimi për të mos e hapur atë derisa kjo linjë të rregullohet është i detyruar dhe i arsyetuar. Interesimit të vazhdueshëm të investitorit privat në kompaninë energjitike shtetërore për përmirësimin e infrastrukturës së rrjetit drejtues të kompanisë i përgjigjen në forma justifikuese, por aspak  reaguese dhe premtuese. Vetë investitori privat ka bërë disa përpjekje për të siguruar ndonjë bashkëfinancim me ndonjë biznesmen që ka interesa në atë zonë, për të bërë privatisht investimin por nuk ka qenë e mundur as ky. Paradoksi është se në zonën e Valbonës janë 3 hidrocentrale në punë dhe sërish zona i ka luks orët me drita. Linja është delikate dhe e pasigurtë në verë, kurse në dimër, kur fillon bora situata është e tillë që të sjell ndër mend filmin “Rrugë të bardha”. Vecse jo për linjat telefonike, por për linjat elektrike.

Kjo situatë tregon edhe njëherë se biznesmenit shqiptar i është dashur shpesh të mos bëjë plane klasike biznesi, por duhet të llogarisë në to edhe zgjidhjen e problemeve që janë detyra të shtetit. Mungesat sistematike të energjisë në zonën e Valbonës apo edhe në fshatra të tjerë të zonës është problem i hershëm dhe jo pak herë është ngritur si shqetësim nga banorët e saj. Mirëpo duket se deri atëhere kur kompania publike përkatëse të ketë buxhetin e duhur, banorëve iu duhet të kenë marrëdhënie të ngushtë me qiriun. Kurse hoteli i Avni Ponarit do të vazhdojë të rrijë si xhevahir  pa funksionalitet.

Vins Vaughn, Ed Harris dhe Julia Ormond janë disa prej kastit të aktorëve të filmit Prime Gig, realizuar diku nga  fillimi i viteve 2000.

Pendleton “Penny” Wise, një telemarketist i talentuar që mund të shesë pothuajse çdo gjë përmes telefonit, bën një jetë të mirë duke bërë shitje telefonike derisa kompania që e punëson falimenton. Penny afrohet nga Caitlin Carlson, e cila po punëson shitës telefonikë për Kelly Grant, një legjendë në telemarketing, por Penny nuk është i sigurt nëse sipërmarrja e fundit e Grant, shitja e aksioneve në një minierë ari, është legjitime.

Pra thelbi i historisë është një mashtrim i personave të ndryshme, por edhe dilemat morale të një shitësi telemarketingu. Filmi është i kategorisë triller, por në trajtën e historive të vërteta dramatike një film i tillë është luajtur në skenën shqiptare me mijëra herë. Nga qindra kompani call centër dhe mijëra të rekrutuar prej tyre, të cilët duhet të zotëronin mirë dy gjëra: një gjuhë të huaj dhe aftësi të mrekullueshme aktrimi e mashtrimi. Përfytyroni tashmë një person të tillë nga njëra anë e receptorit të telefonit dhe nga ana tjetër viktimën e tij potenciale. Imagjinoni pra intensitetin e një sulmi grabitqari përballë presë së tij me qëllimin e vetëm për ti zhvatur viktimës sasi të caktuara parash, duke e maskuar këtë zhvatje me investim fitimprurës në bursa. Pa asnjë brejtje ndërgjegje për pasojat dramatike që po shkakton. Pa asnjë dyshim dhe hezitim moral rreth veprimtarisë së tij, madje edhe më keq se kaq.  Të vetëdijshëm rreth përmasave kriminale të veprimtarisë së tyre ata pushtohen nga një lumturi e skajshme kur personi nga ana tjetër e telefonit iu jep numrin e kartës bankare dhe që nga ky cast këto para nuk kthehen më kurrë tek i zoti i tyre, por ndahen mes pronarit të kompanisë mashtruese dhe punonjësit mashtrues si instrument i realizimit të mashtrimit. Sepse rezultati i një grabitjeje të tillë është të mira matëriale për grabitësit. Shtëpi e mirë, makina e mira, pushime luksi etj etj. Dhenuk është një aktivitet që është kryer në mënyrë spontae. Nuk është një aktivitet, i cili nuk është perceptuar si kriminal nga strukturat ligjzbatuese apo nga media. Por është një aktivitet, që deri kohët e fundit është bërë pa asnjë kundërvënie nga ata që e kanë për detyrë funksionale të dedektojnë e ndëshkojnë veprimtaritë kriminale.

Duke patur në focus të mashtrimit italianë, gjermanë apo anglezë krijohet ideja se këto kompani mashtruese nuk kanë patur ndonjë impakt  të madh negativ në Shqipëri. Madje përkundrazi. Ndër vite këto call centëra të kësaj natyre janë promovuar si kompani punësimi, si kompani që kanë siguruar një nivel të caktuar mirëqënie për të punësuarit e saj, kryesisht të rinj në moshë etj etj. Pasi sektori i call centër ka arritur të ketë në vitet më të mira të saj deri në 900 kompani me rreth 25 mijë të punësuar në total. Por ideja e mospasjes së ndikimit negativ në territorin shqiptar është e përciptë dhe për më tepër  e rreme. Pasi shumë nga ata të rinj që kanë punuar apo punojnë në call centër të tipit FOREX tashmë kanë fituar një status prej të cilit e kanë të pamundur të heqin dorë. Ata janë mashtrues profesionistë dhe pjesën tjetër të jetës ka shumë gjasa që ta kalojnë  në përpjekje për të bërë “gunga” të tjera. S’ka rëndësi nëse viktima potenciale e tij është italian, gjerman, anglez apo shqiptar. Ai proces trajnues që këta persona kanë kryer në kompanitë call centër të specializuar vetëm për zhvatje e mashtrim, ajo eksperiencë e krijuar nga ushtrimi i këtij profesioni, si dhe mos pasja e skrupujve njerëzore e moral, që ia ka evidentuar gadishmëria për të bërë aktivitetin kriminal pa kurrfarë dileme, i bëjnë këta të rinj një bombë me sahat mes komunitetit. Që pa dyshim do shpërthejnë në trajtën e sipermarrjeve të tjera kriminale në emër të sigurimit të fitimeve, pavarësisht legjimitetit të manovrave që përdorin.

Por e keqja është edhe më e madhe sepse nëpërmjet veprimtarisë së tyre kriminale, këta lloj call centër-ash kanë krijuar rrethana të tilla ku gjykohet keq cdo lloj veprimtarie e shitjeve me telemarketing. Ka shumë kompani të tjera që kryejnë një aktivitet të ligjshëm të kësaj natyre, duke ofruar edhe shërbime të dobishme, duke shfrytëzuar zhvillimin e teknologjisë, mirëpo fatkeqësisht emri i keq dhe jehona e veprimeve mashtruese të “simotrave” të tyre, ka bërë që edhe ndaj tyre të krijohet një lloj alergjie me pa të drejtë.

Kohët e fundit me denoncimet e bëra nga shtetas të ndryshëm të huaj të mashtruar duket se ka filluar një farë lëvizjeje, nga strukturat ligjzbatuese. Por ajo që është e padiskutueshmë lidhet me faktin se sido të jetë intensiteti i reagimit të tyre, mashtruesit i kemi mes nesh.