Month: May 2022

Shpetim Luku

Për afro 22 vite Sami Gjergji ishte një ndër biznesmenët e shquar të vendit. Me biznese prodhuese, që shkonin në harmoni me prioritetet e vendit, me biznese që kishin impakt real në ekonominë shqiptare. Me biznese që ishin liderë prej vitesh në tregjet përkatëse. Me biznese rentabël. Qoftë “Floryhen” e qoftë  “Primalat”  ishin “kocka” të forta në sektorët ku vepronin.  E para për mbi 20 vite, kurse “Primalat”-i për aq kohë sa e pati egzistencën e tij. Derisa erdhi një periudhë e vështirë kur të dyja këto kompani falimentuan. Por nuk ishte falimentim klasik, nga ato që ndodhin për arsye objektive.  Nga ato falimentime që bëhen të pashmangshëm dhe rrjedhojë logjike kur nuk ke treg, kur shpenzimet janë më të larta se të ardhurat. Falimentimi i të dyja kompanive   u ndikua më së shumti nga faktorë subjektivë, por që nuk kemi ndërmend ti analizojmë në këtë shkrim. Ajo që duam të themi është se me falimentimin e  dy kompanive Sami Gjergji u fshi nga historia e biznesit shqiptar si një biznesmen i suksesshëm si me magji.  Po qe se kërkon  në google emri i Sami Gjergjit del në media online vetëm për një padi që njëra nga bankat e nivelit të dytë i ka bërë biznesmenit  për një ndërrim destinacioni të një kredie prej 1.1 milionë euro. “Ish deputeti i PD-së në gjyq për mashtrim”- është titulli më i shpeshtë i këtij lajmi në gazeta e portale të ndryshme në vitin 2012. Pra kushdo që nuk e njeh historinë e tij, rrugëtimin e tij në biznes, kapërcimin në politikë, arsyet e mbylljes së kompanive të tij ka në dorë të krijojë opinionin rreth tij vetëm nëpërmjet këtyre lajmeve e kronikave.

“Kur po kthehesha në atë kohë në shtëpi më merr gruaja e shqetësuar në telefon dhe më pyet se ku isha”-tregon ai.

“I thashë që jam në makinë dhe për 10 minuta mbërrij”. Mirëpo ajo ishte shqetësuar së tepërmi sepse shikonte lajmet në titra në një televizion ku ishte shfaqur  një lajm aspak i vërtetë sikur  ish-deputeti Sami Gjergji ishte arrestuar ndaj dhe më kishte telefonuar- sqaron ai.

E vërteta është se në sajë të padisë së bankës gjyqi u zhvillua në tre shkallë dhe  biznesmeni del i pafajshëm në të tre shkallët e gjyqësorit. Mirëpo ky fakt nuk reflektohet në të njëjtat media që vrapuan të jepnin lajmin negativ. Pra, kur menduan se  ishte i “fajshëm” e masakruan, kur doli realisht i pafajshëm  e harruan dhe nuk e njoftuan faktin e pafajsisë. Mirëpo cdo njeri në përgjithësi e sidomos biznesmenët në vecanti e kanë tepër të cmuar reputacionin individual. Sepse ai është kartvizita më e mirë për të bërë biznes. Në rastin konkret Sami Gjergjit ia cënuan reputacionin atëhere kur menduan se ai ishte fajtor për dicka që nuk ishte i tillë. Dhe kur më pas, askush nuk mori përsipër të sqarojë zhvillimet e mëvonshme, vendimet e gjykatave në të tre shkallët, që konkludonin se biznesmeni ishte i pafajshmëm.

Sami Gjergji është një nga rastet e shumta që vërteton prirjen e mediave shqiptare për të rendur pas lajmeve negative, dukuri kjo që buron nga psikologjia  sipas të cilës “lajmi i keq shet”. Por duke harruar  kostot e  e mëdha e të padrejta që krijon ky turravrap për ata që bëhen objekt i tyre. Kur zhvillimet e mëvonshme shkojnë në sens të kundërt me atë që kanë dhënë fillimisht, atëhere reflektimi i këtyre zhvillimeve në media duket si përgënjështrim që ata i bëjnë vetes.

Pasi thithi edhe njëherë fort cigaren duke nxjerrë një shtëllungë të madhe tymi biznesmeni që po bisedonte me mua ndryshoi qëndrimin në karrigen e tij si të donte ti jepte më shumë seriozitet e solemnitet bisedës.

“Kam një hall të madh-filloi tregimin ai dhe kur pa habinë e madhe tek unë  nga pamundësia ime për të imagjinuar se cfarë halli mund të kishte ai, e për më tepër që mund ta ndihmoja unë, vazhdoi me sqarime të mëtejshme. “Kam disa lekë në bankë, por nuk dua ti lë sërish aty në gjendje të “fjetur”- tha ai. I paaftë për të gjykuar një biznesmen të suksesshëm, sipas botëkutimit të tij, e për më keq akoma, duke e shqyrtuar atë me metrin  tim- gabim i shpeshtë ky i shqiptarëve- i dhashë doza humori bisedës.

“Kështu halli pacin të gjithë”-i thashë. Mirëpo biznesmeni këmbënguli duke thënë se  halli që kishte  ishte vërtet i madh, pasi marrëdhënia me bankat nuk kishte asnjë interes. Ndaj ai dëshironte që këto para të “strehuara” në bankë ti investonte diku patjetër. Në ekonominë reale, në një biznes real. Pasi nuk bëhej fjalë për pak para, por për dhjetra milionë euro.

Që nga ky cast u bëra edhe unë serioz dhe jo vetëm e mirëkuptova biznesmenin që synonte t’iu jepte vlerë përdorimi dhe investimi parave të tij, por fillova njëkohësisht ta përfytyroj këtë problem tek të gjithë depozituesit shqiptarë. Prej disa vitesh përqindjet e interesit që ofrojnë bankat e nivelit të dytë janë ose zero ose të papërfillshme. Madje dikur një bankier i njohur shqiptar thoshte me zë të lartë e me prepotencë se “duhet të jenë depozituesit ata që duhet të paguajnë bankat për ruajtjen e parave të tyre”. Duke dëshmuar kështu se ishte partizan i interesave negative nga sistemi bankar. Dhe duke e reduktuar rolin e bankave karshi depozituesit vetëm në ruajtjen e parave, kurse përdorimin e tyre ta bëjnë vetëm në dobi të tyre. Ok, por problemi është se depozituesit shqiptarë nuk kanë asnjë mundësi investimi në mënyrë që të marrin dicka prej depozitave  dhe mos të rrijnë gjithë frikë prej gërryerjes së tyre nga inflacioni i përvitshëm. Apo më keq, nga kapërcimi i tij, sikurse ka ndodhur këtë vit.  Vetëm për shkak të efektit inflacion 10 mijë euro në vitin 2010 kanë patur vlerë më shumë se sa 15-16 mijë euro sot. Qytetarët e dijnë këtë, depozituesit në banka e kuptojnë këtë. Por kanë rënë në cark prej vitesh sepse nuk kanë ku të investojnë. Dhe kur themi investim nuk nënkuptojmë blerjen e pronave të paluajtshme sepse kjo nuk është e mundur nga të gjithë për vetë nivelet e ndryshme të depozitave që kanë individët. Por për investime në një treg  kapitalesh, e që në Shqipëri mungon. Ka mbetur një enigmë e madhe, por edhe dëshmie e fortë paaftësie e keqeverisjesh sistematike mosngritja e Bursës së Tiranës me kompanitë më serioze të listuara aty, të hapura karshi shitblerjes së aksioneve. Se pse nuk është ngritur ky institucion është një histori e gjatë që meriton gjithashtu një analizë të gjatë e të plotë, por fakti kryesor lidhet me karakterin informal të ekonomisë shqiptare dhe shkallën e lartë të korrupsionit që ka sunduar ndër vite. Mjafton të kujtojmë se mbi 1 miliardë euro kredi janë marrë nga sistemi bankar, prej bizneseve të ndryshme duke u gllabëruar e duke mos u kthyer më.  Mekanizimi biznesmen-vlerësues pasurie-staf menaxhues i bankave funksionoi për mrekulli dhe arriti ti zhvasë sistemit bankar shuma një shumë kolosale, e cila, pavarësisht se është fshirë nga regjistrat, sërish mbetet një shumë paraje e gllabëruar. Pra realiteti është se në Shqipëri Bursa mungon. Dhe në mungesë të saj, një pjese të depozituesve shqiptarë iu mbetet  ta drejtojnë vëmëndjen e tyre vetëmbrojtëse ndaj kursimeve të tyre  në drejtim të letrave me vlerë të qeverisë, obligacioneve me afat të ndryshëm maturimi të bankave. Por ka edhe më keq. Jo pak prej tyre i janë drejtuar ose tregut të fajdeve ilegale, duke rrezikuar shumë ose fondeve mashtruese të investimit që kanë mbirë kudo. Apo edhe monedhave të ndryshme virtuale. Kurse pjesa më e madhe e depozituesve është tërësisht e pafuqishme për të vepruar. Për të mbrojtur së paku paratë e tyre, pasi për rezultat pozitiv as që bëhet fjalë. Edhe pse kanë kohë që marrëdhënien me bankat e kanë testuar si të paleverdisshme, edhe pse e dinë që fuqia blerëse e parave të depozituara  është më e vogël nga njëri vit në tjetrin, prapë se prapë nuk kanë asnjë mundësi reagimi e korigjimi. Paratë e kursyera prej një jete racionale apo edhe veprimtarie të suksesshme në vend që të sjellin gëzim, sjellin shqetësim, ankth. Dhe paradoksalisht, sa më e madhe të jetë sasia e parave të depozituara, aq më i madh është shqetësimi. Duke iu rikthyer edhe njëherë rastit në fillim të shkrimit, kur takoheshim pas periudhave të ndryshme kohe me biznesmenin nga i cili morëm shkas, pyetja e zakonshme e imja kundrejt tij ishte: sa të është rritur halli? Sepse tashmë të kesh para në banka është vërtet hall.

Gjatë vitit 2021 në sektorin e ambalazhimit të ujit u shtua një operator i ri, i cili deklaronte një investim të realizuar prej rreth 20 milionë euro. Është mëse e natyrshme që kur tregut i shtohet një operator i këtyre përmasave, shumë e përkthejnë si lajm të mirë për ekonominë dhe vërtet i tillë është. Pasi injektimi i miliona eurove në ekonomi ka impaktin e tij pozitiv ekonomik dhe social. Por ndërkohë është e natyrshme, e logjikshme që aktorëve të tjerë egzistues të këtij tregu ti rriten kokëcarjet dhe kokëdhembjet që vijnë nga situata e re që sjell një konkurent i ri, por i fortë, potencialisht. Sepse tregu ka një përmasë të caktuar dhe operatori i ri që futet në të do të kërkoj të marrë pjesë nga kompanitë egzistuese.  Mirëpo Presidenti i kompanisë “Lajthiza Invest” shfaqej tërësisht i pashqetësuar nga ky zhvillim i tregut 2021. Madje, edhe karshi lajmeve ditore të tipit “ nuk pashë më ujin tënd në x apo y local” ai i përgjigjej me humor: do të kthehen sërish tek “Lajthiza”. Dhe vërtet ashtu ndodhte brenda një kohe të shkurtër. Mënyra si përformoi kompania “Lajthiza Invest”, kompania që trajton dhe ambalazhon ujin e famshëm i dha të drejtë në mënyrën e perceptimit dhe të parashikimit të situatave Hajri Elezit.  Aktiviteti i “Lajthiza”-s jo vetëm që nuk është cënuar aspak nga shtimi i konkurencës, por përkundrazi ajo ka rritur edhe më tej fuqitë konkuruese në treg. Sepse aktiviteti i saj u rrit me afro 20 për qind, cka do të thotë se nga rreth 13.1 milionë euro që ishte ai në vitin 2020, në vitin 2021 ai shkoi në rreth 15.5 milionë euro. Me këtë volum aktiviteti, por edhe me disa tregues të tjerë që lidhen me të, sikurse numri i madh i punonjësve “Lajthiza” ishte sërish fituesja e luftës 1 vjecare në sektorin e ambalazhimit dhe tregtimit të ujit mineral

Kur biznesmeni Hajri Elezi filloi procesin e investimit në fshatin Lajthizë, me qëllim, ngritjen e një fabrike për trajtimin dhe amblazhimin e ujit dhe nxjerrjen e tij në treg, dy ndjenja më pushtuan në atë kohë. Ndjesia e parë ishte një gëzim i pamatë. Sepse, duke ditur që Shqipëria është një vend i pasur me ujëra – në bazë të statistikave është një ndër vendet më të pasura europiane me afro 13 mijë metra kub për frymë- më vriste sytë realiteti në treg. Pra ai realitet, ku shumica e kërkësa konsumatore për ujëra plotësohej nga produkte të importit, nga Italia, Greqia e deri nga Franca. Ky ishte një paradoks i madh, ky ishte një realitet i pakëndshëm dhe i papranueshëm. Ndaj, cdo përpjekje që synonte reduktimin e kësaj dukurie jopozitive ishte e shumëdëshiruar. Ofrimi në treg i një produkti “made in Albania” ishte përvecse veprim biznesi, edhe veprim patriotik. Të cilin Hajri Elezi e ndërmori në një situatë të vështirë, sikurse ishte periudha pas vitit të vështirë të 97-tës.

Mirëpo duke qenë se, sikurse thamë edhe më lart, thuajse e gjithë kërkesa konsumatore për ujë të pijshëm mineral plotësohej me produkt importi, ky lloj dominimi në treg më impononte një lloj pesimizmi për suksesin e nismave të reja vendase. Për pasojë edhe për nismën dhe investimin e Hajri Elezit. Ndërsa vitet kalonin dhe prania e ujit Lajthiza në treg sa vinte e rritej unë provoja “zhgënjimin” tim, për mosdaljen e parashikimeve të mia. Mirëpo është nga ato zhgënjimet pozitive, të cilat njeriu lut që ti ndodhin. Aktualisht, Lajthiza INVEST është kompania më e madhe e prodhimit të ujit të pijshëm. Dhe ky nuk është një konkluzion apriori, por ajo cfarë tregojnë shifrat e performancës gjatë vitit 2021 e që iu referuam më lart. Uji Lajthiza ka arritur të shkojë edhe në tavolinat e konsumatorëve të huaj si atij zviceran, britanik, të Emirateve të Bashkuara Arabe, pa llogaritur konsumatorin kosovar. Pra, brenda një harku kohor prej 20 vitesh, në saj të kompanive si Lajthiza, Shqipëria pësoi një metamorfozë të shumëdëshiruar ku kërkesa konsumatore për ujin plotësohet thuajse nga vendi, ndërkohë që një pjesë e tij edhe eksportohet.

Pas kaq vitesh aktivitet, fabrika e “vjetër”  e ka të pamundur për të plotësuar kërkesat gjithnjë e në rritje për ujin Lajthiza, ndaj investitori i saj, Hajri Elezi po përfundon edhe fabrikën e re me teknologjinë më bashkëkohore, cka do të rrisë mundësitë prodhuese të saj.

Sa herë që haset një histori suksesi, jo vetëm në biznes, por kudo, është e pashmangshme pyetja se kujt i dedikohet ajo? Me cfarë faktorësh shpjegohet ajo? Hajri Elezi vërtet e ndërtoi fabrikën e ujit Lajthiza në vitin 1999, por idenë për studimin dhe konkretizimin e saj e kishte nisur që në vitin 1996 nëpërmjet studimit të cilësisë së ujit të synuar. Dhe rezultatet e analizave që mori nga laboratorët e huaj me kredibilitet të fortë professional ishin befasuese edhe për vetë atë. Ishte i bindur në cilësinë e ujit që buronte nga Mali i Roshit, por analizat laboratorike në Itali, i përforcuan jo vetëm bindjet për ujin, por edhe për nevojën e nisjes së këtij biznesi. Uji, përvecse cilësor, rezultonte nga analizat edhe me përfitime të mëdha shëndetësore. Por nuk u mjaftua vetëm me cilësinë natyrale të ujit, por e përmirësoi atë edhe nëpërmjet një sistemi filtrimi nga më të përparuarit e kohës, cka e ka bërë “Lajthiza”-n një ujë tepër të lehtë. Megjithatë, sikurse thonte Peter Drucker,një economist i njohur austriako-amerikan “në një shërbim apo në një produkt, cilësia nuk është ajo që fusni ju në të, por ajo që klienti e konsumatori nxjerrin prej saj”. Që në rastin e Lajthizën do të thotë që produkti që nxjerrin konsumatorët e përditshëm nga shishet e madhësive të ndryshme është një produkt tejet cilësor. Koha që ka kaluar tregoi që uji Lajthiza e zgjeron praninë e saj në treg në mënyrë të vazhdueshme e sistematike. Ky produkt ka një tendencë të vecantë. Sepse konsumatorin egzistues e ruan, pikërisht prej magjisë së kontaktit të parë që ka patur  me të, ndërkohë që rritja i besohet konsumatorëve të rinj dhe eksportit.

Në tregun shqiptar janë afro 50 kompani që veprojnë në fushën e ambalazhimit dhe tregtimit të ujit, mirëpo është e qartë që fituesja e skeptrit të garës për vitin 2021 është padyshim Lajthiza. Lajthiza Invest është tashmë një kompani e bujshme në treg, mirëpo pas cdo bëme të bujshme qëndrosh veprimi i guximshëm i dikujt. Dhe në rastin konkret qëndron sipërmarrja e Hajri Elezajt. Që fare mirë mund ti adresonte energjitë e tij përpara mbi 20 viteve në sektorë të tjerë, por preferoi të ndërtojë një biznes të dobishëm në rang kombëtar, sikurse është  ambalazhimi dhe tregtimi i ujit të njohur “LAJTHIZA” me të cilin shuajnë etjen shumica e shqiptarëve

Ai është një nga njerëzit që e ka filluar biznesin ndër të parët. Pikerisht atëhere kur sapo nisën ndryshimet e sistemit në vitin 1990. Dhe nuk është se e filloi biznesin në mënyrë spontane, sipas parimit “merru me c’të të dalë përpara”, sikurse kanë startuar shumica e biznesmenëve. Të cilët të vetmen ide të qartë kishin synimin për të bërë 1 milionëshin e parë, kurse kristalizimin e ideve të biznesit do ti bënin me kalimin e kohës. Kurse Sami Gjergji e nisi udhën e gjatë të biznesmenit duke krijuar kompaninë e prodhimit të vezëve Floryhen. E ndihmoi disi edhe fati, pasi ndryshimet e mëdha historike të Shqipërisë e gjetën në krye të ish ndërmarrjes së shpendëve në Vrrinë të Durrësit. Ndaj, duke e privatizuar në bashkëpunim me investitorin italian Romualdo Monaldi, ata e ruajtën këtë ndërmarrje nga shkatërrimi dhe i dhanë asaj një impuls të madh  në kushtet e një sistemi të ri. Floryhen njohu disa kulme në aktivitetin e saj. Arriti të zotërojë deri në 40 për qind të tregut të vezëve në Shqipëri në saj të mbarështrimit me metoda bashkëkohore të afro 700 mijë krerëve. Arriti që të jetë kompania e parë shqiptare e këtij sektori me  kuota eksporti, e për këtë, një meritë të vecantë kishte edhe aksioneri Romualdo Mondaldo, pasi aktivitetet e tij në Itali kishin kërkesa për këtë produkt. Kurse biznesmeni Sami Gjergji do ti shtonte vetes edhe një aktivitet tjetër në sektorin e përpunimit të qumështit, fabrikën “Primalat”. Një fabrikë moderne, komplet e automatizuar e ku teknologjia u harmonizua me dijet dhe drejtimin kompetent  të profesor Vigan Dervishit, i cili la Francën për të ardhur në Shqipëri. Edhe “Primalat” e pati startimin të shkëlqyer. Konsumatori shqiptar i mirëpriti produktet e tij, ndërkohë që në saje të eksportit në tregun e Kosovës, ajo u bë një nga brandet kryesore të këtij tregu. Pas  shkëlqimit për biznesmenin Sami Gjergji do të vinin ditë të këqija. Fillimisht u ndanë aksionerët sipas një formule ku njëri kishte gjysmën e impiantit prodhues dhe aksioneri tjetër gjysmën tjetër. Njëri do të prodhonte vetëm për eksportin, kurse tjetri për tregun e brendshëm. Bashkëpunimi i përkryer, ai që kishte sjellë sukseset deri atë kohë ishte prishur. Edhe Primalati u vendos në epiqendër të goditjeve. Në Kosovë autoriteti përkatës e damkosi brandin Primalat si  të dëmshëm, pasi përmbajtja e Aflatoksinës ishte në nivele mbi normë. Pavarësisht se asgjë nuk ishte e vërtetë, paniku funksionon tek konsumatorët dhe ajo cfarë ndodhi me Primalat-in tregon se sa e brishtë është në përgjithësi industria ushqimore kundrej shpifjeve e spekulimeve që bëhen për arsye konkurence ose arsye të tjera në kurriz të saj. Nuk mbeti pas edhe shteti në kontributin e tij për rrënimin e të dy kompanive të mirënjohura në treg. Qindra milionë lekë ishte fatura e gjobave absurde, c’ka ishtë një barrë e rëndë oër kompani të tilla prodhuese që fitimet nuk i kanë të mëdha. Përfshirja në politikë në vitin 2005 e Sami Gjergjit, duke u zgjedhur deputet i Partisë Demokratike në atë kohë u kthye gjithashtu në një faktor dëmtues për kompanitë e tij, duke përforcuar kështu dukurinë. Pasi edhe biznesmenë të tjerë para tij që lanë biznesin për politikën i ka ndjekur thuajse i njëjti fat. Nga protagonistë të rëndësishëm të tregut përkatës, kompanitë e tyre kanë ardhur duke u  shuar apo kanë falimentuar.

Megjithatë, sikurse thotë një fjalë e urtë nga zona ku ka lindur Sami Gjergji, “nuk është turp të rrëzohesh, turp është të mos bësh përpjekje për tu ngritur”. Ndaj ai nuk është pajtuar me atë cfarë i ka ndodhur, nuk është dorëzuar, nuk e ka pranuar fatin e keq, por po bën të gjitha përpjekjet për tu futur sërish në gjirin e biznesit shqiptar. Po përpiqet me të gjitha mënyrat dhe mundësitë për të mos qenë thjesht një ish i shquar biznesi, por edhe personazh actual i tij. Ku? Në cfarë sektori? Në c’lloj biznesi? Askund tjetër, përvecse në sektorin që njeh më mirë. Atë të prodhimit të vezëve. Ka ngritur një kompani të re që quhet Coco Al, në Maminas, me dy kapanone, ku në njërën ka pulat për prodhim vezësh, kurse në tjetrën ato për prodhim mishi. Ky lloj aktiviteti nuk është fotokopje e atij të dikurshmit që dallon vetëm nga përmasat më të vogla, por është edhe më shumë i specializuar. Sepse pulat për vezë dhe ato për mish mbarështrohen në mënyrë natyrale, duke u lëshuar dhe ushqyer në ambiente të hapura. Qëllimi është që edhe produkti i përfituar dhe i ofruar në treg, të jetë produkt bio. Cocovenë dhe zogjtë e fshatit i gjen në disa supermarkete të rëndësishëm të qyteteve kryesore. Nuk mund të flasim akoma për tregues impresionues të aktivitetit, por e rëndësishme është se Sami Gjergji është rikthyer. E kaluara e tij ku suksesi dhe dështimi ishin të pranishëm, është një leksion që ai do ta sfrytëzojë më së miri duke eleminuar e mos përsëritur gabimet e së shkuarës.